روحانی: بخش عمده اختلافات با اروپا حل شده است

رئیس دولت در ایران می‌گوید مسائل برجامی ایران با اروپا جز دو سه مورد حل شده است واز سوی دیگر وزیر خارجه در بنگلادش اعلام می‌کند اروپا به هیچ تعهدی عمل نکرده است؛ کدام یک درست می‌گویند؟

«اروپا عملا از برجام خارج شده است» این سخنان رهبر انقلاب، در واکنش به تلاش‌های دیپلماتیک برای حفظ برجام بود. هنوز مدت زیادی از تلاش رسانه‌های حامی دولت برای تحمیل کانال مالی اتحادیه اروپا موسوم به «اینستکس» به جای «همه» تعهدات برجامی اروپا نگذشته بود که رهبر انقلاب با اعلام موضع رسمی کشور در برابر اروپا، مسیر جدید پرونده هسته‌ای را طراحی کردند. ایشان با بیان اینکه «کانال مالی اروپا شبیه به یک شوخی تلخ است» به صراحت در برابر این وعده جزئی و البته عمل نشده اروپا ایستادگی کرده و مدتی پس از آن روند کاهش تعهدات هسته‌ای کشور آغاز شد.

گام اول کاهش تعهدات هسته‌ای کشور، عبور سقف ذخیره‌سازی اورانیوم غنی شده کشور از مرز 300 کیلوگرم بود. پس از آن 60 روز به اروپا مهلت داده شد تا با پایبندی به تعهدات خود و طراحی سازوکارهای لازم، منافع ایران از برجام را تضمین نماید. با پایان ضرب‌الاجل اول، بی عملی اروپا موجب برداشتن گام دوم از سوی ایران شد. در این گام حد غنی سازی به 4.5% افزایش یافت و اقدامات گام اول نیز همچنان ادامه داشت. با نزدیک شدن به نیمه گام دوم، زمزمه‌هایی مبنی بر طرح فرنسه برای حل مشکل پایبندی اروپا شنیده شد. رفت و آمدها و گفتگوهای ایران و فرانسه در سطوح بالای دولت در جریان بود تا اینکه مشخص شد فرانسه در قبال «وام» 15 میلیارد یورویی طرف‌های اروپایی برجام که در اینستکس شارژ خواهد کرد، درخواست گشودن باب «مذاکره مستقیم ایران و آمریکا» در موضوعات هسته‌ای، منطقه‌ای و موشکی را دارد.

پیشنهاد فرانسه البته با ذوق و شوق فراوان رسانه‌ها و شخصیت‌های حامی دولت روبرو شد. این ذوق زدگی در حدی بود که محمدجواد ظریف دو بار در مدت کوتاهی برای گفتگو عازم فرانسه شد و در تلاش بود تا از فرصت! به وجود آمده از سوی فرانسه برای احیای برجام استفاده کند. حسن روحانی نیز به صراحت اعلام کرد که اگر بداند منافع ملی در گروی دیدار او با هر شخصی است، از ملاقات دریغ نخواهد کرد. مواضعی که البته کمتر از یک روز دوام آورد و با توهین و تحقیرهای مکرون و ترامپ در نشست خبری علیه ایران، به علاوه مواضع اعلامی مقامات عالی نظام به دولتی‌ها، به سرعت اصلاح شد و روحانی، ظریف، واعظی و ربیعی رسما اعلام کردند که هیچ ملاقاتی میان روسای جمهور ایران و آمریکا برقرار نخواهد شد.

اکنون با قرار گرفتن کشور در آستانه برداشته شدن گام سوم تعهدات هسته‌ای، باز تلاش‌هایی برای وارونه‌نمایی از واقعیت رفتار اروپا در برجام به چشم می‌خورد. حسن روحانی روز گذشته در جلسه هیات دولت با اشاره به پیشرفت مثبت! مذاکرات برجامی با اروپا، اعلام کرد که بجز دو سه مورد، بقیه مسائل ایران و اروپا در برجام حل شده است. رئیس جمهور در این باره گفته است: « مثلاً اگر در 20 مساله اختلاف داشتیم ، این اختلافات اکنون در 3 مساله است و بخش عمده آنها حل شده اند.»

اما این گفته تا چه حد صحت دارد؟ تعهدات اروپا بعد از خروج آمریکا از برجام با استناد به متن برجام و البته بیانه‌های رسمی خود کشورهای اروپایی را می‌شود اینطور خلاصه کرد:

۱. حفظ و ارتقای روابط گسترده‌تر اقتصادی در حوزه‌های مختلف با ایران

۲. حفظ و استمرار کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران

۳. تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی

۴. تداوم روابط حمل و نقل دریایی (از جمله کشتیرانی و بیمه)، زمینی، هوایی و ریلی

۵. تقویت پوشش‌های اعتبار صادراتی

۶. حمایت روشن و موثر از کنشگران اقتصادی که با ایران تجارت می‌کنند، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط که شاکله اصلی بسیاری از اقتصاد‌ها محسوب می‌شوند

۷. تشویق سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در ایران

۸. حمایت از کنشگران اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌ها و دیگر فعالیت‌های تجاری و مالی که با یا در رابطه با ایران انجام می‌دهند

۹. گرد هم آوردن کارشناسان بخش دولتی و خصوصی، از جمله از طریق تقویت شورا‌های تجاری

۱۰. حمایت عملی از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران

۱۱. حمایت از شرکت‌ها در برابر آثار فراسرزمینی تحریم‌های آمریکا

به جرات می‌توان گفت که هیچ‌یک از تعهدات ذکر شده در برجام و بیانیه‌های اتحادیه اروپا عملا تحقق نیافته است. سه خواسته اصلی ایران از اروپا در برجام، «فروش نفت، انتقال بانکی پول فروش نفت به کشور و عدم اجرای تحریم‌های آمریکا از سوی کشورهای اروپایی» است. شرکت‌های اروپایی اعم از دولتی و خصوصی اکنون کاملا به تحریم‌های آمریکا عمل می‌کنند، هیچ کشوری به طور رسمی از ایران نفت نمی‌خرد و تمام مسیرهای بانکی اروپا به ایران نیز مسدود است. وعده 15 میلیاردی اروپا نیز نه در ازای پیش خرید نفت ایران، بلکه به عنوان یک وام در اختیار کشور قرار خواهد گرفت، که با وجود تحریم‌های آمریکا عملا کاربردی جز خرید غذا و دارو ندارد.

کانال مالی اینستکس علیرغم چندین جشن افتتاحیه‌ای که برایش گرفته شده، هنوز در اولین تراکنش خود لنگ مانده و ذره‌ای فایده مالی برای کشور نداشته است، گذشته از آن که همین کانال نیم‌بند اقتصادی نیز، خودش در چارچوب تحریم‌های آمریکا عمل خواهد کرد! نکته مهم‌تر آن که اساسا راه اندازی کانال مالی، تنها بخش کوچکی از تعهد اروپا به ایران است و تا وقتی کشورهای اروپایی قصد پایبندی به تحریم‌های ایالات متحده را دارند، اساسا نمی‌توان آن‌ها را عضو واقعی برجام دانست. فواید اینستکس در شرایط فعلی به قدری محدود و نازل است که سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرده است که اگر هم این سازوکار راه بیفتد و «مبالغ زیادی» هم در آن قرار گیرد، اینستکس «مقدمه‌ای برای اجرای تعهداتشان» است و نه «اصل تعهدشان».

همچنین روز گذشته، محمدجواد ظریف که در بنگلادش به سر می‌برد، در موضعی کاملا مغایر با اظهارات عجیب حسن روحانی، اعلام کرد که اروپایی‌ها تقریبا نتوانستند هیچ یک از تعهداتشان را اجرا کنند. او اعلام کرده است که اجرای کامل برجام با مسائل منطقه‌ای ایران ارتباطی نداشته و نخواهد داشت.

حالا شرایط طوری شده که رئیس دولت در ایران می‌گوید مسائل با اروپا جز دو سه مورد حل شده است و وزیر خارجه در بنگلادش اعلام می‌کند اروپا به هیچ تعهدی عمل نکرده است. «وام» 15 میلیاردی اروپا نیز همانطور که سخنگوی وزارت خارجه گفته است، مقدمه اجرای تعهدات اروپا است و نه اصل تعهد. این سخنان ضد و نقیض ظریف و روحانی، در آستانه برداشته شدن گام سوم کاهش تعهدات هسته‌ای، موجب بی‌اثر شدن اقدامات برجامی ایران خواهد شد. رضایت دادن به وعده‌های مکرون در شرایطی که اروپا بیش از 16 ماه است که در بی عملی مطلق به سر می‌برد، تکرار روند غلط معطل گذاشتن اقتصاد و شرطی کردن بازار داخلی به عوامل خارجی است؛ مضاف بر اینکه ترامپ بارها اعلام کرده است که به هیچ کس نمایندگی برای واسطه‌گری میان ایران و آمریکا نداده است.