تحلیلی قرآنی بر ماجرای کرونا و برنامه خداوند در عصر حاضر

بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین و توکلت علی الله

احسان خدنگی
استایار دانشگاه شاهد
پژوهشگر مدعو پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی

 

این روزها مطالبی در مورد کرونا در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود که در نگاه اول زیبا و ادبی اند؛ اما زمانی که عمیق تر به آن ها نگاه می کنیم نیازمند ارتقاء هستند. مطالبی جدی یا طنز در مورد فواید کرونا از کاهش ترافیک و آلودگی هوا تا افزایش سطح مطالعه و خلاقیت. لذا بر آن شدم مطالبی قرآنی عموماً مبتنی بر نظریه ساختارمندی سوره ها در این مورد طرح نمایم.

بسم الله الرحمن الرحیم

«یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ» ای کسی که شب و روز را تدبیر می کنی. ما ابتدای هر سال این عبارت را می خوانیم و به سادگی از کنارش عبور میکنیم. اما به راستی تدبیرگر روزگار ما کیست؟ و چه کسی روزها، شب ها و وقایع درون آن ها را کنار هم می چیند؟ آیا این چینش نظام مند است؟ و اگر هست مدبر آن از این چینش هدف و برنامه ای دارد؟ و مهم تر اینکه آیا در عصر حاضر که عصر عجیبی است باید به این سوالات فکر کرد یا صرفاً به حداقل های دینداری پرداخته و کاری با برنامه های الهی و فرآیندهای تربیتی حی و جاری او و خلیفه اش نداشت؟

به راستی چرا در مقام اعتقاد می گوییم هیچ چیزی در خشکی یا دریا[1]، چه بسیار کوچک و چه بسیار بزرگ[2]، در زمین و آسمان²، چه پنهان و چه آشکار[3]، حتی در حد افتادن یک برگ از درخت¹ و حتی در آسمان های هفت گانه[4] واقع نمی شود مگر آنکه خداوند بر آن شاهد بوده و از سیطره علم و قدرت او خارج نیست؛ هیچ موجودی نیست مگر آنکه رزقش را می دهد[5]؛ و تنها پادشاهی قدرتمند آسمان ها و زمین از آن اوست[6]؛ اما در مقام تحلیل و عمل فاعلیت خداوند و پیوستار به هم متصل برنامه های او در دوران ها کمرنگ دیده می شود؟ به راستی چرا به یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهار بودن الله[7] و تقدیر امور عالم در شب قدر تا وقوع «مَطْلَعِ الْفَجْرِ» که از نقاط عطف برنامه های اوست[8] معتقدیم؛ اما در مقام عمل دست پنهان و آشکار او و خلیفه حی اش را در تقدیر و تدبیر امور دوران جدید برای عصاره گیری از شیعیان و محبانشان کمرنگ دیده می شود؟ مگر نه این است که خداوند از مجرای خلیفه خود در هر زمان تدبیر گر امور است؟ و مگر نه این است که دومینوی حوادث در دوران اخیر خارج از تقدیر امور در شب قدر نیست؟ پس چگونه وقایع را ببینیم اما نظام ربوبیت خداوند برای تربیت آدم و در نهایت رفعت عالَم را نتیجه نگیریم؟ حتی مستقل از نگاه قرآنی آیا می توان با عقلی سلیم و روشی علمی صحنه عظیمی چون اربعین را مطالعه کرد و به بشر نسبت داد؟ صحنه ای که در آن میلیون ها پاک طینت با فرهنگ های مختلف از ده ها کشور بدون هیچ تبلیغات و مدیریت یکپارچه ای به سمت قلب عالم کشیده می‌شوند، اخلاق و صفاتشان دگرگون شده و در شرایط ناامن با زیرساخت های ضعیف، مسئله ای از جهت امنیت، سلامت، اسکان و خوراکشان بوجود نمی آید.

حال می توان گفت إِنَّ فی‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ. در خلقت آسمان ها و زمین و تغییر و تحول شب و روز آیاتی است برای صاحبان اندیشه. الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ. صاحبان اندیشه ای که خدا را در همه حال در قیام و قعود و به پهلو آرمیده ذکر می کنند. وَ یَتَفَکَّرُونَ فی‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ. و به خلقت آسمان ها و زمین فکر می کنند و در ادامه می گویند: خدایا تو این زنجیره پر از عجایب آفرینش را باطل نیافریدی. تو منزهی از اینکه چنین دستگاه عظیمی را بسازی اما مقصود و هدف حقی را برایش در نظر نگیری. و پایه ذکر همیشگی و بدون غفلت ایشان توجه به آیات الهی و مطالعه آیات در فضای ولایت، تدبیر و مدیریت یکپارچه خداوند از مجرای خلیفه اش است.

به راستی چرا در سخن به این ویروس کوچک امکان فاعلیت داده و فواید بسیاری بر حضور آن بر شماریم گویی که موجود مبارکی برای نجات بشر آمده؛ لیکن در مورد برنامه زیبای خدا و خلیفه اش در تدبیر فتنه ای که بد طینتان عالم با دستکاری در خلقت او ایجاد کردند صحبت نکنیم؟ مگر محتمل ترین سناریو این نیست که کرونا برای ضربه به کشورهایی همچون چین و ایران ساخته شد؟ مگر کرونا در ابتدای ورودش به ایران وحشی تر از ویروس چینی نبود؟ پس چه شد که آن وضع وحشتناک اولیه در ایران تعدیل شد و هم اکنون دامن گیر کشورهای غربی خصوصاً سازنده مکار آن شده و در حال ضربه جدی به اقتصاد و تمدن آن هاست؟ ترامپ و جانسون چه چیزی می دانستند که در ابتدا کرونا را جدی نگرفتند؛ و چه واقع شد که پس از مدت کوتاهی تغییر موضع داده و هراس وجودشان را فرا گرفته است؟ آیا دستی الهی فتنه را به سمت دشمن برگرداند؟

لذا اگر خدا راه را باز کرده که فتنه گران فتنه گری کنند، اگر در برنامه ای متقن و دقیق فضایی ایجاد کرده که مردم عیارشان در این ابتلاء مشخص گردد؛ تا نیاز آن ها به ساختارهایی الهی متفاوت با نظام های ساخته فراماسون ها افزایش یابد؛ تا ضعف انسان و تکنولوژی های خود ساخته اش عیان گردد؛ تا خدا از باب رحمتش مسیحیان را از غفلت بیدار کند؛ تا پاک طینتان عالَم دست از شک و بازی بردارند[9] و متوجه شوند که عالَم صاحبی دارد و باید رابطه شان را با معبود اصلاح کنند؛ تا شیعیان خمینی را در فضایی جهادگونه تربیت کند و در فضایی از گذشت و ایثار ایشان را در دور کردن منیت ها و خواسته های نفسانی یاری بخشد؛ برای اینست که در نقطه عطفی تاریخی از برنامه عظیم به سوی برپایی تمدن اسلامی قرار گرفته ایم. و در این مسیر بشر باید آماده رؤیت و نظاره آیات الهی و کسب معرفت مناسب صحنه های آینده شود تا انشاءالله حق برایش تبیین و تثبیت گردد[10]. تا برای کسانی که آرزو دارند سربازی باشند برای مهدی(عج) فضایی باز کند که کشته های آن ها شهید حساب شده و زنده های آن ها بر اساس فرآیندهای تربیتی حق، «عِباداً لَنا أُولی‏ بَأْسٍ شَدیدٍ»ی گردند که آماده مواجهه با جبهه باطلند. سربازانی غیور متأثر از ایمان، خواست ها، امیال، احساسات، صفات و رفتارهای مهدوی که به فرمانده و امامشان و رفتارهای او یقین دارند و خود را تسبیح وار در جریان ولایتش قرار می دهند. و انشاءالله وعده اول نابودی باطل نزدیک است. فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنا أُولی‏ بَأْسٍ شَدیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ وَ کانَ وَعْداً مَفْعُولاً. زمانی که وعده اول نابودی اسرائیل فرا رسد عباد خود را که سخت نیرومندند مبعوث می کنیم. تا میان خانه هایشان را جستجو کنند و این وعده قطعاً تحقق خواهد یافت[11].

این چه ماجراییست در دوران ما که اگر درست نگاه کنیم زیبا و قابل ستایش است. دشمن فتنه بپا کرد، اما گویی خداوند بر اساس قانون «وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ» مکرش را به خودش بازگرداند؛ و این تازه ابتدای راه است و باید انتظار کشید و دید «خَیْرُ الْماکِرینَ» بودن خداوند چگونه واقع می شود[12]. وَ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ[13]. و تا الان که ابتدای مکر اوست، باید خدایی را که با یک تیر ده ها نشانه را هدف قرار داد ستایش کرد؛ و خاضعانه در مقابل ربوبیت او سر فرود آورد و او را حمد نمود. لذا باید گفت: الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ. حمد و ستایش خدایی را سزاست که ما را رها نکرد. خدایی که با برنامه ای متقن و دقیق در گام دوم انقلاب و پس از شهادت حاج قاسم عزیز جریانات عظیمی برای تربیت و رشد جبهه حق واقع کرد. گویی خلیفه الله با زبان صحنه با ما صحبت می کند که ای عزیزانم حاج قاسم یک سرباز تکرار ناشدنی نیست؛ حاج قاسم یک تک نمونه نیست. بلکه هر کس در فرآیند تربیتی حق وارد شود حاج قاسمی خواهد شد برای آینده مهدوی که انشاءالله قریب است. أَ لَيْسَ الصُّبْحُ بِقَريب؟

حال باید از خود پرسید آیا وقت آن نرسیده که در کنار بررسی عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی در مطالعه پدیده های نوظهوری که با سرعت و شدت بسیار در حال وقوع و اثرگذاری اند، مطالعات و تحلیل هایمان را در فضایی از سنت شناسی، برنامه شناسی، مسیرشناسی و مقصدشناسی خدا و خلیفه اش انجام دهیم؟ سر بلند کنیم و از خدا بپرسیم خدایا تو از برگرداندن مکر دشمن به خود در ماجرای کرونا، از شهادت و اثرگذاری روح بزرگ حاج قاسم، از اربعین های نورانی، از فشار بر مسلمانان در کشورهای مختلف، از طوفان ها، از سیل ها، از زلزله ها، از آتش سوزی ها و نهایتاً نصرت های پی در پی قوم ایران و فتوحات آن در عرصه های عظیم که همه از آیات پر تکرار الهی اند چه هدفی داری؟ و چه برنامه ای را دنبال می کنی؟ به راستی تحلیل گران ما را چه شده که به نظام توحیدی در حد حداقلی یکتا بودن خدا اعتقاد دارند، ولی در تحلیل و عمل نگاهشان شبیه تر است به خدای یهود؟ خدایی که وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ (مائده 64) و یهود گفت: دست خدا بسته است. خدای ساعت سازی که نظام دقیقی ساخته و آنرا رها کرده تا مبتنی بر قوانین و نظام طبیعت جلو رود! خدایی که در آسمان هاست و در دنیا دستش بسته است! به راستی برخی تحلیل گران ما را چه شده که بهترین تحلیل هایشان عاری از رصد و مطالعه اثرگذاری دست ولایی خداوند از طریق خلیفه اش است؟ و عاری از اعتقاد به برنامه مندی خدا از چینش صحنه ها در خلال دوران ها؟ و اکنون که با دومینوی حوادث غیر طبیعی مواجهیم، آیا وقت آن نرسیده که محققان جامعه بجای نسبت دادن فاعلیت به کرونا، تنها و تنها فاعلیت خدا را نتیجه بگیرند. و چون اولی الالباب بگویند: خدایا تو این امور و وقایع پی در پی شب و روز را باطل و بدون هدف نچیده ای. تو از این دومینوی سریع و طوفانی آیات که روز به روز سریع تر می شود چه منظوری داری؟ و پاسخ به این سؤال هر چه که باشد، قوی ترین سناریو اینست که کرونا فتنه‌ای بشری و به قول قرآن «فِتْنَةَ النّاسِ» است و نباید آن را یک عذاب الهی پنداشت. و در مقابل خداوند رحمان و رحیم در قبال این فتنه، بی‌تفاوت نبوده و نجات گرانه به مکر دشمن پاسخ می‌دهد. زیرا او بر خود فرض کرده که مؤمنان را نجات دهد: و کَذلِکَ حَقًّا عَلَیْنا نُنْجِ الْمُؤْمِنینَ.

و اگر مبتنی بر «نظریه ساختارمندی قرآن» -که توضیح آن در این مقال نمی گنجد- به عبارت «یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ» نگاه کنیم ماجرا عجیب تر می شود. این آیه در سوره ایست که موضوع محوری آن بر اساس نظام سوره در ابتدای آیه اول آن است یعنی «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ». ای کسانی که ایمان آورده اید به عقدها و پیمان هایتان وفا کنید. و چه عجیب که مهم ترین گره ها و پیمان ها در یهود، نصاری و اسلام در این سوره مطرح شده است. و عالی ترین آن میثاق ولایت امیرالمومنین(ع) در غدیر و لزوم ایجاد عقد و گره محکم با آن است که در کل سوره که نامش از مائده نازل شده از آسمان گرفته شده، جریان دارد. از جمله: الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً (مائده 3)[14] امروز (روز غدیر) دینتان را کامل کردم، نعمت را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم. یا وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ میثاقَهُ الَّذی واثَقَکُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا (مائده 7)[15] ای کسانی که ایمان آورده اید به یاد آرید نعمتی که بر شما قرار دادم (ولایت) و میثاق محکمی که شما را به آن متعهد گردانیدم و گفتید شنیدیم و اطاعت کردیم، یا إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ (مائده 55) همانا ولی شما الله، رسول الله(ص) و امیرالمومنین(ع) هستند[16] و یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ (مائده 67) ای رسول آنچه بر تو نازل شد را در روز غدیر ابلاغ کن که اگر اینکار را انجام ندهی رسالتش را ابلاغ نکرده ای[17]. یعنی تمام آیات اصلی غدیر در سوره ایست که عنوانش وفای به پیمان ها و عقدهاست و چه عقدی مهم تر از عقد ولایت امیرالمومنین(ع)!؟ و در فضایی از ولایت امیرالمومنین(ع) و آیات غدیر خداوند عدم اعتقاد یهود به دست ولایت خداوند (ید الله) را طرح می نماید. چیزی که یهود بر نتابید، پلکان سقوط را یکی پس از دیگری طی کرد و به وضع کنونی دچار شد تا حدی که آنچه در غدیر بر رسول خدا نازل شد نه تنها آن ها را به تواضع نکشاند بلکه بر طغیان و کفرشان افزود![18] چیزی که ابلیس لعین بر نتابید، با اینکه بشدت و تا حد ملائک مقرب موحد بود، با قبول نکردن خلیفه خدا اخراج شد[19]! و چیزی که بنی اسرائیل با تمام نعماتی که بر او جاری شد، با تمام علوم غریبه اش، با تمام معجزاتی که دید و با تمام فضلی که خدا به او عطا کرد[20] بر نتابید و مستوجب لعنت خداوند شد. همانطورکه خداوند در آیه 12 همین سوره می فرماید: ما از بنی اسرائیل میثاق گرفتیم و 12 پیشوا برایشان قرار دادیم[21]. پیشوایانی به تعداد امامان ما شیعیان و به تعداد ماه های سال! سپس می فرماید ولی ایشان میثاقشان را نقض کردند و مستوجب لعنت ما شدند[22] و مسیر سقوط جدی بنی اسرائیل شروع شد. و جالب آنکه از مسیحیان نیز چنین میثاقی گرفته شد و ایشان نیز به پیمانشان عمل نکردند: وَ مِنَ الَّذینَ قالُوا إِنَّا نَصارى‏ أَخَذْنا میثاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُکِّرُوا بِهِ فَأَغْرَیْنا بَیْنَهُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ إِلى‏ یَوْمِ الْقِیامَةِ[23].

به عنوان جمع بندی باید گفت که به حق نزدیک تر است که کرونا را فتنه دشمن بدانیم نه عذاب خدا[24]؛ اما بدانیم خداوند هم بر دشمن و هم بر فتنه او احاطه دارد. «إِنَّ رَبَّکَ أَحاطَ بِالنَّاسِ»[25] به راستی خداوند بر مردم احاطه دارد و یارانش را نصرت می کند. او از مجرای خلیفه اش بر اساس برنامه ای دقیق و متقن با این فتنه برخورد می ‌کند و انشاءالله به زیباترین نحو فتنه و مکر دشمن را به خودش باز می گرداند. وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرینَ [26]؛ هر چند مکر دشمن آنقدر قوی باشد که کوه ها را جابجا کند[27]. از منظر دیگر دشمن بر اساس تفکر «يَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ» فتنه می سازد و ما با اعتقاد به «غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ»¹⁹ دستان ولایت خداوند را بسیار باز می دانیم؛ و معتقدیم که دست دشمن بسته است. به توفیق الهی فعل و عکس العمل خدا و امام حی مان در انتقال فتنه به سرزمین دشمن را انتظار بکشیم، رصد کنیم و ان شاءالله شاهد باشیم. و ان شاءالله پس از وقوع این محبت توحیدی نگاه کنیم؛ آن را نه به این و آن بلکه به خدا و خلیفه اش نسبت دهیم، حمد کنیم خدایی را که این بار نیز چون گذشته مکر دشمن را به خود او بازگرداند و با تغییر مسیر فتنه ای که می توانست بسیار دردناک باشد، ده ها هدف مختلف الهی را معجزه گونه به مقصود رساند. سپس از خود بپرسیم که در کدامین طرف این جبهه عظیم قرار گرفته ایم؟ اگر با شهادت حاج قاسم عزیز جبهه ای به پهنه کل زمین گسترده شد و حق و باطل به یارگیری از کل این پهنه مشغول شدند؛ باید بدانیم کدامین طرف هستیم، فرمانده مان را بشناسیم و به او معرفت پیدا کنیم، با بصیرت که شگرد رسول الله(ص) است هدایت ها و برنامه های لحظه به لحظه او را رصد کرده و مسیر خود را اصلاح کنیم[28]؛ و خود را و تمام صادره های ابعاد وجودمان اعم از ایمان، نیات، روحیات، امیال، احساسات، صفات و رفتارهایمان را با فرمانده عزیزمان هماهنگ کنیم. و بدانیم اگر خدا طی یک فرآیند تربیتی چند صد ساله در ایران، این قوم را از «قَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ» یعنی محب صرف بودن به «أَذِلَّةٍ عَلَي الْمُؤْمِنينَ» و « أَعِزَّةٍ عَلَي الْکافِرينَ» رساند، سپس طبق «يُجاهِدُونَ في سَبيلِ اللّهِ» فضای جهاد در راه خدا را برایش باز کرد، سپس در این فضا صحنه هایی قرار داد که همچون رهبر عزیزشان در اوج فشارها و ملامت ها «وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ» شوند و از ملامت شرق و غرب و ایادی شان نترسند، باید منتظر «ذلِکَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللّهُ واسِعٌ عَليمٌ» و جریان محبت های عظیمی از جانب الله از طریق خلیفه اش بر آن ها بود[29]. تا ان شاءالله در این فرآیند تربیتی به انصارالله و سپس به حزب الله برسند که حزب خدا همیشه پیروز خواهند بود[30]. تا حدی که اگر علم یا دین به ثریا باشد مردانی خدایی از قوم پارس به آن دست می  یابند[31]. و اگر در مقطعی از این فرآیند، خداوند به شیعیان خمینی اعلام می کند که: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا کُونُوا أَنْصارَ اللّهِ» ای کسانی که ایمان آورده اید انصار الله شوید؛ کَما قالَ عيسَي ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوارِيِّينَ مَنْ أَنْصاري إِلَي اللّهِ قالَ الْحَوارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللّهِ همانطورکه حواریون انصارالله شدند و آن کارهای عجیب و معجزه گونه را انجام می دادند؛ و اگر لحن این جمله -پس از یک فرآیند تربیتی که سوره صف ذکر شده- آمرانه است و نه یک پیشنهاد، باید جایگاه خود را در جبهه جدیدی که در حال تشکیل است بدست آورد. و به عنوان زیرساخت باید مراقب بود که بجای ایمان به خدای ساعت‌ ساز یهود، به خدای شیعیان که نه تنها برای نظام خلقتش برنامه ای دقیق و متقن دارد، بلکه با «یدالله»ی ولایتش پیوسته در عالَم اثرگذار است ایمان آورده و از آن مهم تر به افعال در لحظه او برای تربیت بشر و رفعت عالَم یقین داشت[32]. در این راستا به تدبیر و تقدیر عصر و زمانه مان توسط «خلیفه‌ الله» و «حجت‌ الله فی ارضه» ایمان داشته و در جستجوی فهم برنامه او که در قرآن تصویر شده بوده و تحلیل هایمان را با برنامه های به روز خداوند و آیات الهی که در معرضش هستیم هماهنگ کنیم. تا ان شاءالله ما را نیز منظور کنند[33] سرباز و یاوری شویم برای پیشبرد برنامه های عظیم الهی در عصر حاضر. تا آماده شویم برای مواجهه با آیات الهی و معرفت و مغفرتی که خداوند در صحنه های پیش رو بر بشر جاری خواهد کرد ان شاء الله. و آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ.

و السلام علیکم و رحمت الله

احسان خدنگی،

7 فروردین 1399 هجری شمسی

[1] وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلاَّ هُوَ وَ یَعْلَمُ ما فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاَّ یَعْلَمُها وَ لا حَبَّةٍ فی‏ ظُلُماتِ الْأَرْضِ وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلاَّ فی‏ کِتابٍ مُبینٍ (انعام 59)

و کلیدهاى غیب، تنها نزد اوست. جز او [کسى‌] آن را نمى‌داند، و آنچه در خشکى و دریاست مى‌داند، و هیچ برگى فرو نمى‌افتد مگر [اینکه‌] آن را مى‌داند، و هیچ دانه‌اى در تاریکیهاى زمین، و هیچ تر و خشکى نیست مگر اینکه در کتاب مبین است.

[2] وَ ما تَکُونُ فی‏ شَأْنٍ وَ ما تَتْلُوا مِنْهُ مِنْ قُرْآنٍ وَ لا تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ کُنَّا عَلَیْکُمْ شُهُوداً إِذْ تُفیضُونَ فیهِ وَ ما یَعْزُبُ عَنْ رَبِّکَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ وَ لا أَصْغَرَ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرَ إِلاَّ فی‏ کِتابٍ مُبینٍ (یونس 61)

و در هیچ کارى نباشى و از سوى او [=خدا] هیچ [آیه‌اى‌] از قرآن نخوانى و هیچ کارى نکنید، مگر اینکه ما بر شما گواه باشیم آنگاه که بدان مبادرت مى‌ورزید. و هم‌وزن ذرّه‌اى، نه در زمین و نه در آسمان از پروردگار تو پنهان نیست، و نه کوچکتر و نه بزرگتر از آن چیزى نیست، مگر اینکه در کتاب مبین است.

[3] وَ ما مِنْ غائِبَةٍ فِی السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِلاَّ فی‏ کِتابٍ مُبینٍ (نمل 75)

و هیچ پنهانى در آسمان و زمین نیست، مگر اینکه در کتاب مبین است.

[4] وَ قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لا تَأْتینَا السَّاعَةُ قُلْ بَلى‏ وَ رَبِّی لَتَأْتِیَنَّکُمْ عالِمِ الْغَیْبِ لا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرُ إِلاَّ فی‏ کِتابٍ مُبینٍ (سبأ 3)

و کسانى که کافر شدند، گفتند: «رستاخیز براى ما نخواهد آمد.» بگو: «چرا، سوگند به پروردگارم که حتماً براى شما خواهد آمد. [همان‌] داناى نهان‌[ها] که هموزن ذره‌اى، نه در آسمانها و نه در زمین، از وى پوشیده نیست، و نه کوچکتر از آن و نه بزرگتر از آن است مگر اینکه در کتاب مبین است

[5] وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ رِزْقُها وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فی‏ کِتابٍ مُبینٍ (هود 6)

و هیچ جنبنده‌اى در زمین نیست مگر [اینکه‌] روزیش بر عهده خداست، و [او] قرارگاه و محل مُردنش را مى‌داند. همه [اینها] در کتابى روشن است.

[6] وَ لِلَّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ (آل عمران 189)

و فرمانروایى آسمانها و زمین از آنِ خداست، و خداوند بر هر چیزى تواناست.

لِلَّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما فیهِنَّ وَ هُوَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ (مائده 120)

فرمانروایى آسمانها و زمین و آنچه در آنهاست از آنِ خداست، و او بر هر چیزى تواناست.

[7]  إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنى‏ مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذینَ مَعَکَ وَ اللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضى‏ وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ (مزمل 20)

در حقیقت، پروردگارت مى‌داند که تو و گروهى از کسانى که با تواند، نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را [به نماز] برمى‌خیزید، و خداست که شب و روز را مقدر مى‌کند. [او ]مى‌داند که [شما] هرگز حساب آن را ندارید، پس بر شما ببخشود، [اینک‌] هر چه از قرآن میسر مى‌شود بخوانید. [خدا] مى‌داند که به زودى در میانتان بیمارانى خواهند بود، و [عده‌اى‌] دیگر در زمین سفر مى‌کنند [و] در پى روزى خدا هستند، و [گروهى‌] دیگر در راه خدا پیکار مى‌نمایند. پس هر چه از [قرآن‌] میسر شد تلاوت کنید و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و وام نیکو به خدا دهید؛ و هر کار خوبى براى خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا بهتر و با پاداشى بیشتر باز خواهید یافت. و از خدا طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده مهربان است.

[8] محمد بن القاسم بن عبيد عن أبي عبد الله(ع) أنه قال: «بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ هِيَ حَتَّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ» يعني حتي يخرج القائم ع.

امام صادق(ع) در مورد آية فرمودند: «سَلامٌ هِيَ حَتَّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ» يعني تا اينکه قائم (عج) قيام کند./ تفسيرفرات‏کوفي ص581، تأويل‏الآيات‏الظاهرة، ص791، بحارالأنوار، ج25، ص97

[9]  بَلْ هُمْ فی‏ شَکٍّ یَلْعَبُونَ (دخان 9)

ولى نه، آنها به شک در اعتقاد و بازی در عمل سرگرمند

[10] سَنُریهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فی‏ أَنْفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ (فصلت 53)

به زودی آیات مان را در افق های گوناگون و در وجودشان بديشان خواهيم نمود، تا برايشان روشن گردد که او خود حق است‏. آيا کافي نيست که پروردگارت خود شاهد هر چيزي است‏؟

[11] فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما بَعَثْنا عَلَيْکُمْ عِبادًا لَنا أُولي بَأْسٍ شَديدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّيارِ وَ کانَ وَعْدًا مَفْعُولاً (اسراء 5)

زمانی که وعده اول نابودی اسرائیل فرا رسد عباد خود را که سخت نیرومندند مبعوث می کنیم. تا میان خانه هایشان را جستجو کنند و این وعده قطعاً واقع خواهد شد

[12] وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللّهُ وَ اللّهُ خَيْرُ الْماکِرينَ (آل عمران 54)

و [دشمنان‏] مکر ورزيدند، و خدا [در پاسخشان‏] مکر کرد، و خداوند بهترين مکرانگيزان است

[13] وَ انْتَظِرُوا إِنّا مُنْتَظِرُونَ (هود 122)

«و منتظر باشيد که ما [نيز] منتظر خواهيم بود».

[14] أَکْمَلْتُ لَکُمْ دينَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتي وَ رَضيتُ لَکُمُ اْلإِسْلامَ دينًا (مائده 3)

امروز دين شما را برايتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم‏، و به دین اسلام راضی شدم‏.

[15] وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْکُمْ وَ ميثاقَهُ الَّذي واثَقَکُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ (مائده 7)

و نعمتي را که خدا بر شما ارزاني داشته و [نيز] پيماني را که شما را به [انجام‏] آن متعهد گردانيده‏، به ياد آوريد، آنگاه که گفتيد: «شنيديم و اطاعت کرديم‏.» و از خدا پروا داريد که خدا به راز دلها آگاه است‏.

[16] إِنَّما وَلِيُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ (مائده 55)

همانا ولي شما، تنها خدا و پيامبر اوست و کساني که ايمان آورده‏اند: همان کساني که نماز برپا مي‏دارند و در حال رکوع زکات مي‏دهند.

[17] يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُکَ مِنَ النّاسِ إِنَّ اللّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْکافِرينَ (مائده 67)

اي پيامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوي تو نازل شده‏، ابلاغ کن‏؛ و اگر نکني رسالتش را ابلاغ نکرده‏اي‏. و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه مي‏دارد. آري‏، خدا گروه کافران را هدايت نمي‏کند.

[18] وَ قالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْديهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا بَلْ يَداهُ مَبْسُوطَتانِ يُنْفِقُ کَيْفَ يَشاءُ وَ لَيَزيدَنَّ کَثيرًا مِنْهُمْ ما أُنْزِلَ إِلَيْکَ مِنْ رَبِّکَ طُغْيانًا وَ کُفْرًا وَ أَلْقَيْنا بَيْنَهُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ إِلي يَوْمِ الْقِيامَةِ کُلَّما أَوْقَدُوا نارًا لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللّهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي اْلأَرْضِ فَسادًا وَ اللّهُ لا يُحِبُّ الْمُفْسِدينَ (مائده 64)

و يهود گفتند: «دست خدا بسته است‏.» دستهاي خودشان بسته باد. و به [سزاي ] آنچه گفتند، از رحمت خدا دور شوند. بلکه هر دو دست او گشاده است‏، هر گونه بخواهد مي‏بخشد. و قطعاً آنچه از جانب پروردگارت به سوي تو فرود آمده‏، بر طغيان و کفر بسياري از ايشان خواهد افزود، و تا روز قيامت ميانشان دشمني و کينه افکنديم‏. هر بار که آتشي براي پيکار برافروختند، خدا آن را خاموش ساخت‏. و در زمين براي فساد مي‏کوشند. و خدا مفسدان را دوست نمي‏دارد.

 [19]قالَ ما مَنَعَکَ أَلاّ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُکَ قالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَني مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طينٍ (اعراف 12)

فرمود: «چون تو را به سجده امر کردم چه چيز تو را باز داشت از اينکه سجده کني‏؟» گفت‏: «من از او بهترم‏. مرا از آتشي آفريدي و او را از گِل آفريدي‏».

قالَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما يَکُونُ لَکَ أَنْ تَتَکَبَّرَ فيها فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصّاغِرينَ (اعراف 13)

فرمود: «از آن [مقام‏] فرو شو، تو را نرسد که در آن [جايگاه‏] تکبّر نمايي‏. پس بيرون شو که تو از خوارشدگاني‏».

[20] يا بَني إِسْرائيلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتي أَنْعَمْتُ عَلَيْکُمْ وَ أَنّي فَضَّلْتُکُمْ عَلَي الْعالَمينَ (بقره 122)

اي فرزندان اسرائيل‏، نعمتم را، که بر شما ارزاني داشتم‏، و اينکه شما را بر جهانيان برتري دادم‏، ياد کنيد.

[21] وَ لَقَدْ أَخَذَ اللّهُ ميثاقَ بَني إِسْرائيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقيبًا وَ قالَ اللّهُ إِنّي مَعَکُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَيْتُمُ الزَّکاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلي وَ عَزَّرْتُمُوهُمْ وَ أَقْرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا َلأُکَفِّرَنَّ عَنْکُمْ سَيِّئاتِکُمْ وَ َلأُدْخِلَنَّکُمْ جَنّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا اْلأَنْهارُ فَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبيلِ (مائده 12)

در حقيقت‏، خدا از فرزندان اسرائيل پيمان گرفت‏. و از آنان دوازده پیشوا برانگيختيم‏. و خدا فرمود: «من با شما هستم‏.» اگر نماز برپا داريد و زکات بدهيد و به فرستادگانم ايمان بياوريد و ياريشان کنيد و وام نيکويي به خدا بدهيد، قطعاً گناهانتان را از شما مي‏زدايم‏، و شما را به باغهايي که از زير [درختان‏] آن نهرها روان است در مي‏آورم‏. پس هر کس از شما بعد از اين کفر ورزد، در حقيقت از راه راست گمراه شده است‏.

[22] فَبِما نَقْضِهِمْ ميثاقَهُمْ لَعَنّاهُمْ وَ جَعَلْنا قُلُوبَهُمْ قاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ وَ نَسُوا حَظًّا مِمّا ذُکِّرُوا بِهِ وَ لا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلي خائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلاّ قَليلاً مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ (مائده 13)

پس به [سزاي‏] پيمان شکستنشان لعنتشان کرديم و دلهايشان را سخت گردانيديم‏. [به طوري که‏] کلمات را از مواضع خود تحريف مي‏کنند، و بخشي از آنچه را بدان اندرز داده شده بودند به فراموشي سپردند. و تو همواره بر خيانتي از آنان آگاه مي‏شوي‏، مگر [شماري‏] اندک از ايشان [که خيانتکار نيستند]. پس‏، از آنان درگذر و چشم پوشي کن که خدا نيکوکاران را دوست مي‏دارد.

[23] وَ مِنَ الَّذينَ قالُوا إِنّا نَصاري أَخَذْنا ميثاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمّا ذُکِّرُوا بِهِ فَأَغْرَيْنا بَيْنَهُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ إِلي يَوْمِ الْقِيامَةِ وَ سَوْفَ يُنَبِّئُهُمُ اللّهُ بِما کانُوا يَصْنَعُونَ (مائده 14)

و از کساني که گفتند: «ما نصراني هستيم‏»، از ايشان [نيز] پيمان گرفتيم‏، و[لي‏] بخشي از آنچه را بدان اندرز داده شده بودند فراموش کردند، و ما [هم‏] تا روز قيامت ميانشان دشمني و کينه افکنديم‏، و به زودي خدا آنان را از آنچه مي‏کرده‏اند [و مي‏ساخته‏اند] خبر مي‏دهد.

[24] وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنّا بِاللّهِ فَإِذا أُوذِيَ فِي اللّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النّاسِ کَعَذابِ اللّهِ وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّکَ لَيَقُولُنَّ إِنّا کُنّا مَعَکُمْ أَ وَ لَيْسَ اللّهُ بِأَعْلَمَ بِما في صُدُورِ الْعالَمينَ (عنکبوت 10)

و از ميان مردم کساني‏اند که مي‏گويند: «به خدا ايمان آورده‏ايم‏» و چون در [راه‏] خدا آزار کشند، آزمايش مردم را مانند عذاب خدا قرار مي‏دهند؛ و اگر از جانب پروردگارت پيروزي رسد حتماً خواهند گفت‏: «ما با شما بوديم‏.» آيا خدا به آنچه در دلهاي جهانيان است داناتر نيست‏؟

[25] وَ إِذْ قُلْنا لَکَ إِنَّ رَبَّکَ أَحاطَ بِالنّاسِ وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتي أَرَيْناکَ إِلاّ فِتْنَةً لِلنّاسِ وَ الشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَما يَزيدُهُمْ إِلاّ طُغْيانًا کَبيرًا (اسراء 60)

و [ياد کن‏] هنگامي را که به تو گفتيم‏: «به راستي پروردگارت بر مردم احاطه دارد.» و آن رؤيايي را که به تو نمايانديم‏، و [نيز] آن درخت لعنت شده در قرآن را جز براي آزمايش مردم قرار نداديم‏؛ و ما آنان را بيم مي‏دهيم‏، ولي جز بر طغيان بيشتر آنها نمي‏افزايد.

[26] وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللّهُ وَ اللّهُ خَيْرُ الْماکِرينَ (آل عمران 54)

و [دشمنان‏] مکر ورزيدند، و خدا [در پاسخشان‏] مکر در ميان آورد، و خداوند بهترين مکرانگيزان است‏.

[27] وَ قَدْ مَکَرُوا مَکْرَهُمْ وَ عِنْدَ اللّهِ مَکْرُهُمْ وَ إِنْ کانَ مَکْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ الْجِبالُ (ابراهیم 46)

و به يقين آنان نيرنگ خود را به کار بردند، و [جزاي‏] مکرشان با خداست‏، هر چند از مکرشان کوهها از جاي کنده مي‏شد.

[28] قُلْ هذِهِ سَبيلي أَدْعُوا إِلَي اللّهِ عَلي بَصيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَني وَ سُبْحانَ اللّهِ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکين (یوسف 108)

بگو: «اين است راه من‏، که من و هر کس (پيروي‏ام‏) کرد با بينايي به سوي خدا دعوت مي‏کنيم‏، و منزّه است خدا، و من از مشرکان نيستم‏».

[29] يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَي الْمُؤْمِنينَ أَعِزَّةٍ عَلَي الْکافِرينَ يُجاهِدُونَ في سَبيلِ اللّهِ وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللّهِ يُؤْتيهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللّهُ واسِعٌ عَليمٌ (مائده 54)

اي کساني که ايمان آورده‏ايد، هر کس از شما از دين خود برگردد، به زودي خدا گروهي [ديگر] را مي‏آورد که آنان را دوست مي‏دارد و آنان [نيز] او را دوست دارند. [اينان‏] با مؤمنان‏، فروتن‏، [و] بر کافران سرفرازند. در راه خدا جهاد مي‏کنند و از سرزنش هيچ ملامتگري نمي‏ترسند. اين فضل خداست‏. آن را به هر که بخواهد مي‏دهد، و خدا گشايشگر داناست‏.

[30] وَ مَنْ يَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ (مائده 56)

و هر کس خدا و پيامبر او و کساني را که ايمان آورده‏اند ولي خود بداند [پيروز است‏، چرا که‏] حزب خدا همان پيروزمندانند.

[31] پيامبر گرامي در پاسخ از پرسشي در مورد تفسير آيه شريفه «فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَي الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَي الْکافِرِينَ …» «فضرب بيده علي عاتق سلمان» دست خويش را بر شانه «سلمان» زد و فرمود: اين مرد و هموطنان اوست. سپس فرمود: «لو کان الدين بالثّريّا تناوله رجال من انباء فارس» اگر دین در آسمان ها به ستاره ثریا بسته شده باشد مردانی از قوم پارس به آن دست می یابند (تفسير مجمع البيان ذيل آيه 54 سوره مائده، بحارالأنوار، ج52، ص370)

[32] رَبِّ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما إِنْ کُنْتُمْ مُوقِنينَ (دخان 7)

پروردگار آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است‏، اگر يقين داريد.

[33] يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْکافِرينَ عَذابٌ أَليمٌ (بقره 104)

اي کساني که ايمان آورده‏ايد، نگوييد: مراعات حال ما را کنید بلکه بگوييد: ما را منظور کنید، گوش به زنگ باشید و همانا کافران را عذابي دردناک است‏.