صراط عشق؛ مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری
اولین روز‌های حمله رژیم بعث عراق به ایران بود که چند خبرنگار راهی استان خوزستان شدند. در میان این خبرنگاران، نام غلامحسین افشردی که بعد‌ها به حسن باقری معروف شد، به چشم می‌خورد. افشردی پیشتر گزارش‌های ماندگاری از وقایع مهمی، چون حمله امریکا به طبس مخابره کرده بود
شهید حسن باقری که به مغز متفکر اطلاعات نظامی ایران معروف است، نابغه‌ای بود که استعداد و توانایی‌هایش مثل بسیاری از رزمندگان جوان دفاع‌مقدس در عرصه جبهه‌های جنگ متبلور شد. او که پیش از شروع جنگ، خبرنگار روزنامه جمهوری اسلامی بود با دید موشکافانه یک خبرنگار به مسائل اطلاعاتی ورود کرد.
به گزارش جوان، به قول یکی از صاحب‌نظران، باقری توانست عناصر خبری «که؟ کجا؟ کی؟ و…» را درگیر مسائل اطلاعاتی کرده و نگاهی نو به واحد اطلاعات – عملیات سپاه وارد کند. ۹ بهمن ۱۳۶۱ این نابغه اطلاعاتی جبهه‌های جنگ، پیش از آغاز عملیات والفجر مقدماتی به شهادت رسید. عملیاتی که باقری دلنگرانی‌های بسیاری برای آن داشت. در مطلب پیش رو به نقطه نظرات و خاطراتی از زندگی جهادی شهیدحسن باقری می‌پردازیم.
جوان فکور پادگان گلف
اولین روز‌های حمله رژیم بعث عراق به ایران بود که یک اکیپ از خبرنگاران راهی استان خوزستان شدند. در میان این خبرنگاران، نام غلامحسین افشردی که بعد‌ها به حسن باقری معروف شد به چشم می‌خورد. افشردی پیشتر گزارش‌های ماندگاری از وقایع مهمی، چون حمله امریکا به طبس مخابره کرده بود. او حتی به عنوان خبرنگار مقطعی به لبنان رفت و یک بررسی دقیق از وضعیت جنوب این کشور انجام داد. باقری در گزارش خود درباره جنگ با رژیم صهیونیستی می‌نویسد که هیچ‌کدام از کشور‌های سوریه، لبنان و سازمان‌های آزادی‌بخش توان مقابله با این رژیم را ندارند و باید ارتش ملی و اسلامی در آنجا شکل بگیرد. چنین گزارش‌هایی نشان می‌داد که ذهن او فراتر از یک خبرنگار عادی کار می‌کرد و می‌توانست در آینده‌ای نزدیک در نقش یک تئوریسین وارد عمل شود. افشردی در زمانی که به عنوان خبرنگار در روزنامه جمهوری اسلامی قلم می‌زد، احساس کرد که می‌تواند برای نهاد نوپای سپاه مفید واقع شود. آنطور که در مستند آخرین روز‌های زمستان نیز دیدیم، پیش از شروع جنگ از طریق مقام معظم رهبری به محسن رضایی که مسئول اطلاعات سپاه بود معرفی شد و همکاری خود را با اطلاعات سپاه آغاز کرد. این همکاری بهانه‌ای شد تا با ورودش به اهواز در اوایل مهر ۵۹، خود را به پادگان گلف برساند و در جمع فرماندهان و رزمندگانی که گلف را به مرکزی برای اداره استان جنگ زده خوزستان تبدیل کرده بودند، حضور یابد. ورود شهید باقری به این پادگان، تحول عمده‌ای را در واحد اطلاعات- عملیات سپاه ایجاد کرد.
تصحیح فرمول غلط اطلاعات
ستاد عملیات جنوب سپاه پاسداران یا پایگاه منتظران شهادت (گلف) در بلوار شهید مدرس اهواز و در مسیر جاده رامهرمز در بخش غربی شهر قرار داشت. آن روز‌ها بچه‌های واحد اطلاعات برگه‌ای را روی یکی از دیوار‌های این پادگان چسبانده بودند به این مضمون که «۲۰ درصد اطلاعات، ۸۰ درصد عملیات، ۱۰۰ درصد موفقیت» باقری این برگه را از روی دیوار کند و دور انداخت!
شاهد این ماجرا، سردار محمدجعفر اسدی فرمانده لشکر ۳۳ المهدی در دفاع‌مقدس بود. او در بیان خاطرات خود از شهید باقری می‌گوید: «اولین بار شهید حسن باقری را زمانی دیدم که وارد گلف شده بودم. دیدیم بچه‌ای روی چهارپایه ایستاده است و دارد به دیوار نقشه می‌زند. اولین چیزی که به ذهنم خطور کرد، این بود که این بچه تا اهواز آمده است، اما ترسیده است که وارد جنگ شود، الان هم دارد نقشه را به دیوار می‌زند. نقشه باید در دست باشد تا آن را ببینی. یعنی چه آن را به دیوار می‌زند.»
او ادامه می‌دهد: «دیدم همین پسر جوانی که من روی آن حساب باز نمی‌کنم، کاغذ A۴ را که واحد عملیات روی آن نوشته بود: «۲۰درصد اطلاعات با ۸۰ درصد عملیات یکی است و این مساوی است با پیروزی صددرصد»، با دقت از روی در اطلاعات برداشت. گفتم برادر برای چی این را برمی داری؟ گفت این فرمول غلط است. گفتم یعنی چی غلط است؟ گفت آقا این فرمول نوشته است ۲۰درصد اطلاعات. اطلاعات باید صد درصد باشد با ۲۰ درصد اطلاعات نمی‌شود کاری کرد.»
کار سخت شهید باقری در زمان بنی‌صدر
تا خرداد ۱۳۶۰ و زمانی که بنی‌صدر در رأس امور جنگ قرار داشت، میدان عمل چندانی به نیروی پاسدار و بسیج مردمی داده نمی‌شد. زمانی که در عملیات نصر طرح بلند پروازانه بنی‌صدر باعث شد تا نیروی زرهی ارتش ضربات سختی بخورد، قرار شد ارتش دیگر عملیات آفندی انجام ندهد. محمود نصر از محققان و راویان دفاع‌مقدس در این خصوص می‌گوید: «وقتی قرار شد ما دیگر عملیات آفندی انجام ندهیم، شهید باقری نامه‌ای به دفتر امام و شورای عالی دفاع می‌نویسد و می‌گوید نیرو‌های ما در لاک دفاعی فرو رفته و ما باید برای مقابله با دشمن عملیات آفندی داشته باشیم تا ابتکار عمل را در دست بگیریم. سپاه با طرح‌هایی که افرادی مثل شهید باقری ارائه دادند، توانست ابتکار عمل را در عملیات محدود در دست بگیرد. از آن به بعد سپاه به طور جدی وارد صحنه جنگ شد و طرح و برنامه آماده کرد. با طرح‌ها و مدیریت شهید باقری در عملیات الله اکبر مجموعه سازمان و ساختار سپاه به نحوی چیده شد که به عنوان یکی از رده‌های مهم جنگ مطرح شد. شهید باقری این کار را در زمان بنی‌صدر انجام داد که سختی‌های خودش را داشت.»
نقش تأثیرگذار باقری در عملیات بزرگ
فرار بنی‌صدر از ایران نه خروج یک نفر که بیرون رفتن یک تفکر از بدنه جنگ بود. از اینجا به بعد و با اتحاد ارتش و سپاه، تحول عمده‌ای در جبهه‌ها پدید آمد. رزمندگان ایران در یک بازه زمانی ۹ ماهه روی نوار پیروزی‌ها قرار گرفتند از شکست حصر آبادان گرفته، عملیات طریق‌القدس و آزادسازی بستان، مقدمه‌ای بر دو عملیات بزرگ فتح‌المبین و الی‌بیت‌المقدس (آزادسازی خرمشهر) شدند. در هر دوی این دو عملیات بزرگ نیز شهید باقری و واحد اطلاعات نقش مؤثری ایفا کردند.
سردار فتح‌الله جعفری فرمانده نیروی زرهی سپاه در دفاع‌مقدس درخصوص نقش شهید باقری در عملیات فتح‌المبین می‌گوید: «در عملیات‌های بزرگ‌تر اتکای سپاه به اطلاعات شهید باقری بود. وقتی حسن باقری در عملیات فتح‌المبین فرمانده قرارگاه نصر شد باز قرارگاه به اطلاعات ایشان متکی بود. در قرارگاه کربلا هم وضعیت همین‌گونه بود. طراحی و انجام یک عملیات یکی از اصلی‌ترین پایه‌هایش اطلاعات و شناسایی است که حسن باقری این کار را به بهترین شکل انجام می‌داد. شهیدحسن باقری اطلاعات اصلی را به قرارگاه می‌آورد و خلاقیت زیادی را نشان می‌داد.»
در جریان عملیات فتح‌المبین علاوه بر آزادسازی ۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر از خاک کشورمان، حدود ۱۱ هزار نفر نیز از نیرو‌های عراقی به اسارت درآمدند. فتح‌المبین را باید اولین پیروزی بزرگ جنگ تحمیلی بدانیم که صدای شکستن ستون فقرات دشمن متجاوز در سرزمین‌های اشغالی وسیع خوزستان را به صدا درآورد.
حسن نبود خرمشهر آزاد نمی‌شد
عملیات فتح خرمشهر یک ماه بعد از اتمام فتح‌المبین آغاز شد. در این عملیات نیز شهید باقری جزو ارکان اصلی پیروزی رزمندگان در آزادسازی خرمشهر بود. سردار شهید حاج‌قاسم سلیمانی درخصوص نقش شهید باقری در عملیات الی‌بیت‌المقدس می‌گوید: «در خرمشهر، شب عملیات من یکی یکی نگاه کردم، وقتی ما در مرحله دوم گیر کردیم، خب بیست و خرده‌ای روز طول کشید عملیات خرمشهر تا فتحش. مرحله دومی که طراحی شد همه بریده بودند. یک جلسه‌ای در قرارگاه فتح گرفته بودیم. نظر همه فرماندهان این بود که ما عملیات را باید متوقف و بازسازی بکنیم.
حسن (باقری) بلند شد. رو کرد به فرماندهان با آن زبان برانش گفت «کجا برویم؟ ما به این مردم ۲۰ روزه داریم قول می‌دهیم خرمشهر محاصره است، ما روی داریم برگردیم؟» با این صحبت‌های حسن، همه سرشان را زیر انداختند. بعد گفت «ما تا خرمشهر را آزاد نکنیم از اینجا نمی‌رویم.» همه آن تصمیم عوض شد. همه حرف‌هایی که جمع‌بندی نظرات تمام فرماندهان درگیر بود، عوض شد. فردای بعدش خرمشهر آزاد شد و من مطمئنم اگر حسن نبود در آن صحنه ما در آن مقطع قطعاً خرمشهر را آزاد نمی‌کردیم.»
شهادت در آخرین روز‌های زمستان
بعد از بیرون راندن دشمن از مناطق وسیعی از خاک کشورمان قرار شد ایران از مرز‌ها عبور کند و وارد خاک عراق شود. نام این مرحله را استراتژی تعقیب و تنبیه متجاوز گذاشته بودند، اما با فرو رفتن دشمن در لاک دفاعی، جنگ با موانع شروع شده و وضعیت جبهه‌ها پیچیده شده بود. ایران بعد از عدم الفتح عملیات رمضان برای اینکه جبهه‌ها همچنان فعال باقی بماند، روی به عملیات محدود و متوسط آورد، اما نیاز بود تا یک حرکت اساسی و یک عملیات بزرگ انجام گیرد.
در زمستان سال ۱۳۶۱ قرار شد عملیات بزرگی در جبهه جنوب انجام شود، اما شم نظامی حسن باقری و تجربیاتی که او در واحد اطلاعات به دست آورده بود، می‌گفت باید کار‌های بیشتری در شناسایی منطقه عملیاتی صورت بدهیم. سرلشکر محمد باقری، برادر شهید حس باقری در این خصوص می‌گوید: «آماده انجام یک عملیات بزرگ بودیم. فرماندهان برای دیدار با حضرت امام (ره) راهی تهران شدند، اما شهید باقری و تعدادی از دوستان به این دیدار نرفتند. حرف شهید باقری این بود که به امام چه بگوییم؟! بگوییم نیرو‌های بسیجی را چند ماه آموزش داده‌ایم، اما نمی‌دانیم می‌خواهیم کجا عملیات انجام دهیم.»
روی منطقه عملیاتی بین ارتش و سپاه اختلاف نظر‌هایی وجود داشت و آنطور که برخی از صاحب‌نظران می‌گویند، شهید باقری بیشتر تمایل داشت که عملیات در منطقه‌ای دیگر انجام شود یا شاید به زمان دیگری موکول شود. سردار محمد باقری از نحوه شهادت برادر در هنگامی شناسایی منطقه عملیاتی فکه می‌گوید: «نهم بهمن سال ۶۱ پس از اینکه در منطقه شرهانی به اجرای عملیات شناسایی پرداختیم، به منطقه عمومی فکه آمدیم. روی یکی از ارتفاعات این منطقه می‌شد مناطق مقابل در خاک عراق را دید. در مورد منطقه و ارتفاعات و نحوه انجام عملیات و آزادسازی ارتفاعات بحث شد. این بحث‌ها هم در سطح عملیاتی و هم در سطح راهبردی بود، چراکه انجام یک عملیات بزرگ نیازمند حضور ۲۰ لشکر بود. عکس‌های هوایی و زمینی آن منطقه را نیز داشتیم.»
وی در ادامه بیان می‌دارد: «پس از بررسی میدانی با دو جیپی که به منطقه آمده بودیم، وارد دیدگاه خمپاره‌چی‌های نیروی زمینی ارتش در آن منطقه شدیم. عکس‌ها را در سنگر دیدگاه مورد بررسی قرار دادیم، اما همچنان درباره وضعیت و چگونگی ارتفاعات اختلاف‌نظر‌ها وجود داشت. حدود ساعت ۹ صبح بود. آفتاب از سمت شرق می‌تابید و احساس می‌کردیم زاویه تابش آفتاب به گونه‌ای است که عراقی‌ها ما را نمی‌بینند؛ گرچه خمپاره‌هایی به اطراف سنگر اصابت می‌کرد. به من گفتند مختصات دقیق سنگر را از خمپاره‌چی‌های ارتش سؤال کن تا دچار اشتباه نشویم. من اکراه داشتم، اما تبعیت کردم و چند متر از سنگر دور شدم که صدای خمپاره‌ای بلند شد و به سنگر خورد.»
شهادت با ذکر یا صاحب الزمان (عج)
«اشخاصی که در محل انفجار بودند، بدن‌هایشان خیلی آسیب دید و همه پنج نفر حاضر در سنگر در نهایت به شهادت رسیدند. البته کسانی که عقب‌تر بودند، آسیب کمتری دیدند.
مجید بقایی و حسن باقری در آن لحظه زنده بودند، اما مجید پایش قطع شده بود. آن‌ها را سوار جیپ کردیم، ۱۰ دقیقه بعد مجید بقایی به شهادت رسید. همچنین ترکش‌های زیادی به بدن حسن باقری برخورد کرده و موج انفجار رگ‌های بدنش را نابود کرده بود. حسن در مسیر ذکر «یا صاحب الزمان (عج)» و «یا حسین (ع)» بر سر زبان داشت. آن‌ها را به مقر یگان امام‌رضا (ع) رساندیم. آمبولانسی داشتند که سرم داخل آمبولانس را برداشتیم و به بدن حسن وصل کردیم. من تماس گرفتم و یک بالگرد به کمک ما آمد. حسن را سوار بالگرد کردیم. بالگرد در اندیمشک بر زمین نشست، اما حسن در راه بیمارستان به شهادت رسید و به دیدار معبودش رفت. نتیجه کار‌های اطلاعاتی نیز این شد که ما در آن منطقه عملیات نکنیم و آماده عملیات‌های والفجر مقدماتی و والفجر یک شدیم.»
