صراط عشق؛ مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری
اشتباه دولت روحانی در توافق اقلیمی پاریس و درس‌هـایی برای آینــده
ایران قرار است در اجلاس اقلیمی سازمان ملل در امارات شرکت کند اما برخی کارشناسان معتقدند الحاق به این دست توافقنامه‌های به‌ظاهر بین‌المللی و مفید موجب می‌شود کشورهای در حال توسعه مانند ایران از توسعه صنعتی و اقتصادی مناسب دور بمانند.
هفته گذشته بود که رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت از محیط‌زیست با اشاره به حضور ایران در اجلاس جهانی تغییر اقلیم در امارات گفته بود که دولت ایران براساس منافع و وضعیت خاص کشور از لحاظ تحریم‌های بین‌المللی در این نشست شرکت خواهد کرد.
بنابر اعتقاد سیدحسین موسوی‌فر؛ رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، انجام تعهدات بدون در نظر گرفتن شرایط خاص ایران، خلاف منافع کشورمان خواهد بود.
اما «اجلاس تغییر اقلیم امارات» موسوم به «کاپ28» به چه دلیلی برگزار می‌شود و چرا برخی از کارشناسان معتقدند که اجرای توافقات این اجلاس بدون پیش‌شرط، ممکن است تبعات جبران‌نا‌پذیری برای اقتصاد کشور داشته باشد؟
توافقنامه پاریس یک توافق اقلیمی بین‌المللی است که در آن دولت‌ها به‌طور جمعی متعهد شده‌اند با انجام اقداماتی در جهت کاهش گرمایش جهانی گام بردارند.
در سال 2015 میلادی، با هماهنگی سازمان ملل در پاریس نمایندگان 195 کشور برای رسیدگی به تغییرات آب‌وهوایی و تأثیرات منفی آن و مبارزه با تغییرات اقلیمی و سازگاری با اثرات آن توافقنامه اقلیمی پاریس را تصویب کردند.
هدف توافقنامه زیست‌محیطی پاریس علاوه‌بر کاهش قابل‌توجه انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان، کنترل افزایش دمای جهانی به دو درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطح قبل از صنعتی‌شدن و در حالت ایده‌آل زیر یک‌ونیم درجه سانتی‌گراد است.
براساس این توافق تمام کشورهای عضو این توافق اعم از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه متعهد می‌شوند در راستای حفظ کره زمین و محدودکردن تأثیر انسان بر آب‌وهوا اقدامات لازم را انجام دهند.
همچنین، به‌موجب توافقنامه اقلیمی پاریس هر یک از دولت‌ها موظف هستند برنامه مشارکت ملی خود را که مشتمل بر اقدامات آنها در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با شرایط ناشی از تغییرات اقلیمی است، با توجه به چارچوب کنوانسیون و سایر اسناد متناظر ارائه دهند.
بر همین اساس، هریک از کشورهای عضو توافقنامه بین‌المللی پاریس با توجه به ظرفیت و توان داخلی می‌بایست حدود تعهدات خود را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تعیین و اعلام کند پس از آن در حد توان این کشورها باید موارد گفته‌شده برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را رعایت کنند البته پس از گذشت مدت‌زمانی اعلام شد که این توافقنامه از حالت انتخابی و داوطلبانه خارج شده است و هر یک از کشورها ضروری است به تعهدات خود پایبند باشند در غیر این صورت مورد بازخواست قرار می‌گیرند.
اشتباه دولت روحانی
در همین رابطه، معصومه ابتکار؛ رئیس سازمان محیط‌زیست وقت به‌عنوان نماینده ایران پس از بازگشت از جلسه برگزارشده در پاریس در مورد تعهدات ایران در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای این‌گونه خبر داد که ایران بدون هیچ‌گونه شرطی متعهد شده است انتشار گازهای گلخانه‌ای را چهار درصد کاهش دهد و همچنین مشروط به برداشته‌شدن تحریم‌ها، انتشار گازهای گلخانه‌ای را هشت درصد دیگر کمتر کند.
البته این مسئله با انتقادات فراوانی در داخل کشور مواجه شد. گفتنی است، توافقنامه پاریس شامل مجموعه‌ای از اقدامات اجباری برای نظارت، راستی‌آزمایی، و گزارش عمومی پیشرفت به سمت اهداف کاهش انتشار یک کشور است. کشورها باید موجودی گازهای گلخانه‌ای و پیشرفت خود را نسبت به اهداف خود گزارش کنند و به کارشناسان خارجی اجازه دهند موفقیت آنها را ارزیابی کنند.
به عقیده کارشناسان این حوزه، الحاق کشورهای در حال توسعه‌ای مانند ایران که سهمی ناچیز در تولید این گازها دارند، فقط باعث تحمیل الزامات و شکل‌گیری محدودیت‌هایی برای کشور می‌شود که در نهایت توسعه صنعتی و اقتصادی کشور را با مخاطره مواجه می‌کند؛ همچنین از دیگر خطرات پیوستن ایران به این توافق بین‌المللی می‌توان افشای اطلاعات صنایع کلیدی کشور دانست.
نقش منفی قدرت‌های زورگو در تعهدات بین‌المللی
مهدی خانعلی‌زاده؛ رئیس گروه روابط بین‌الملل مرکز اسناد انقلاب اسلامی نیز پیش از این با اشاره به اینکه معاهده پاریس بر‌خلاف تصور موافقان که آن را یک توافقنامه بدون الزام و محیط‌زیستی می‌دانند به روی منابع نفت و گاز به‌عنوان عاملان تولید گازهای گلخانه‌ای تأکید می‌کند که در واقع قدرت دست دو کشور روسیه و ایران است؛ می‌گوید: «واضح است که نفت و گاز ابزارهای امنیت ملی ایران و روسیه هستند که اتفاقاً ایران مشمول تحریم‌ها در این حوزه شده است. چرا این تصور وجود دارد که در این شرایط کشورهای پیشرفته (طرف‌های غربی) باید به ایران کمک مالی کنند که مصرف سوخت فسیلی‌اش را کاهش دهد تا به‌نوعی تبدیل به برگ برنده‌اش در مقابل آنها شود؟»
این کارشناس امور بین‌الملل درباره الزام‌آوری این معاهده توضیح می‌دهد: «به مرور زمان همچون دیگر معاهدات بین‌المللی طی دوره چهار تا هشت‌ساله این توافقنامه هم ابعاد الزام‌آوری به خود خواهد گرفت و در صورت عدم تحقق تعهدات ایران به‌دلیل مصرف بیش از اندازه از سوخت‌های فسیلی، ذیل پرونده‌های حقوق‌بشری محکوم خواهد شد و اگر به فرض محال اعتبارات بین‌المللی هم براساس این توافقنامه به ایران تعلق بگیرد باید این کمک‌های ارزی به صندوق‌های بین‌المللی بازگردانده شود. قدرت‌های زورگو به‌دنبال جلوگیری از توسعه یافتن کشورهای دیگر هستند.»
به همین دلیل پذیرش این توافقنامه می‌تواند محدودیت‌های زیادی را برای کشور به همراه داشته باشد و با کاهش درآمد ناشی از فروش نفت و گاز و پتروشیمی و غیره، سرعت پیشرفت و توسعه کشور را به‌شدت کاهش دهد به‌عبارتی با این توافقنامه علاوه‌بر تحریم‌های بین‌المللی با دست خودمان نیز کشور را دچار خودتحریمی می‌کنیم.
این در حالی است که در دهه‌های گذشته، کشورهای توسعه‌یافته با استفاده از همین منابع فسیلی پیشرفت کرده‌اند و حال که نوبت به پیشرفت سایر کشورها رسیده است می‌خواهند با افزایش فشارهای بین‌المللی توسعه‌یافتن آنها را به تعویق بیندازند.
بنابراین، می‌توان چنین گفت، علاوه‌بر اینکه برای پیاده‌‌سازی توافق زیست‌محیطی پاریس موانع گوناگونی وجود دارد حتی در بسیاری از زمینه‌ها ضررهای جبران‌ناپذیر اقتصادی به کشورهای در حال توسعه وارد می‌کند؛ چرا که کشورهای توسعه‌یافته با گذشتن از این مرحله به پیشرفت قابل‌توجهی دست یافتند به همین دلیل مقصود آنها از این توافق بین‌المللی، جلوگیری از پیشرفت کشورهای در حال توسعه و دارای منابع سرشار سوخت‌های فسیلی است.
بازار انرژی ایران در اسارت توافقنامه پاریس؟!
در مجموع می‌توان گفت، توافقنامه اقلیمی پاریس مثل اکثر پیمان‌های بین‌المللی دارای محاسن و فواید ظاهری است؛ ولی اهداف پشت‌پرده آن پیچیدگی بسیاری دارد.
حتی در بیشتر موارد به ضرر کشورهای در حال توسعه است؛ به‌عنوان نمونه براساس سیاست اعلامی، توافق پاریس درصدد است با محدود ساختن استفاده از منابع فسیلی (نفت، گاز و غیره) به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و دمای زمین بپردازد. این در حالی است که کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، در مسیر پیشرفت نیازمند استفاده از منابع ملی، بومی و احداث زیرساخت‌هایی از جمله نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و غیره هستند؛ این در حالی است که تمام موارد گفته‌شده به فروش و مصرف انرژی وابسته است.
از سوی دیگر، طبق گزارش سالانه منتشرشده شرکت نفتی بی‌پی مبنی بر بررسی آماری وضعیت جهانی انرژی، با وجود تداوم رشد سریع انرژی‌های خورشیدی و بادی، اما دنیا هنوز برای تأمین نیاز خود به انرژی اتکای زیادی به سوخت‌های فسیلی دارد.
در حالی که تولید برق تجدیدپذیر در مقیاس بی‌سابقه‌ای توسعه یافته است اما همچنان 82 درصد از سهم کل انرژی مصرفی را سوخت‌های فسیلی به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، علاوه‌بر اینکه تقاضا برای گاز طبیعی و زغال‌سنگ کاهش نیافته حتی تقاضا برای نفت خام نیز به سطوح پیش از دوران همه‌گیری کرونا بازگشته است.
اولویت دولت در انجام تعهدات بین‌المللی
براساس گزارش سالانه شرکت نفتی بی‌پی، در سال 2022 انتشار گاز دی‌اکسیدکربن از محل انرژی مصرفی با رشـد 9 دهم درصدی به 34 میلیارد و 400 میلیون تن رسیده است که این مسئله خبر از ناکامی در تحقق هدف کاستن از انتشار آلاینده‌ها در جو زمین می‌دهد؛ چراکه این حجم از انتشار آلاینده‌ها بسیار فراتر از اهداف تعیین‌شده در پیمان اقلیمی پاریس است.
به خلاف رشد قابل‌توجهی که در بخش انرژی‌های خورشیدی و بادی حاصل شده است؛ ولی مجموع تولید گازهای گلخانه‌ای در سراسر جهان روند افزایشی خود را حفظ کرده است و جوامع همچنان مسیری مخالف با اهداف پیمان پاریس را می‌پیماید.
همچنین، اولین ارزیابی جهانی میزان پیشرفت توافق اقلیمی پاریس نیز مؤید همین مسئله است که جهان از مسیر رسیدن به اهداف توافق آب‌وهوایی پاریس برای کاهش آلودگی کربن و تقویت منابع مالی برای کشورهای در حال توسعه خارج شده است. توافقنامه پاریس 2015 با موفقیت اقدامات اقلیمی را هدایت کرده است، اما اکنون در همه زمینه‌ها راه زیادی در پیش است.
براساس آنچه مطرح شد اجرای تعهدات مربوط به توافقنامه اقلیمی پاریس با منافع ملی کشورهای در حال توسعه‌ای که سهم ناچیزی در تولید گازهای گلخانه‌ای دارند در تضاد است حتی در برخی از کشورهای عضو توافقنامه در زمینه کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن نیاز است برنامه‌های خارق‌العاده‌ای را اجرائی کنند.
