هان ای مردم! ولیّ خدا در خانه خدا دیده به جهان گشود

مکان ولادت مولای مان امیرالمومنین صلوات الله علیه

سرزمین حجاز در ماه های حرام، بویژه در ماه رجب، از روزگار باستان، میزبان زائران بی شماری بود، که از راه های دور و دراز به سوی کعبه معظمه می شتافتند و هدایا و قربانی های فراوانی با یک دنیا شور و اشتیاق به آن خانه نثار می کردند.

در دومین جمعه از ماه رجب، که از ماه های حرام است و احترام خاصی در میان همه قبایل و طوائف داشت، ازدحام عجیبی در اطراف کعبه بود و سیل مردم از پیر و جوان با احترام ویژه ای در اطراف خانه خدا در حال طواف بودند، که زنی حامله، با چهره ای شکسته، در گرداگرد خانه خدا بی تابانه می گردید و با انگشتان لرزانش به جامه کعبه آویخته بود و در حالی که قطرات اشکش سیل آسا به صورتش می ریخت، زیر لب می گفت:

پروردگارا! من به تو ایمان آورده ام و به آنچه کتاب و پیامبر از سوی تو آمده است، ایمان دارم. پروردگارا! من به آیین جدم «ابراهیم خلیل » که بینانگذار این خانه کهن است، ایمان دارم. پروردگارا! ترا سوگند می دهم به حق بنیانگذار این بیت، و به حق این مولودی که در شکم دارم، که این زایمان را بر من آسان بگردان. ⁽¹⁾ 

چشم های کنجکاو او را می دید و گوش های شنوا سخنانش را دنبال می کرد و حس کنجکاوی در مغزها تحریک می شد، که ناگهان فریادی از تعجب از همگان بلند شد و به دنبال آن سکوتی سنگین بر همگان حکمفرما شد. آب در گلوها خشکید، حیرت و تعجب بر چهره ها نقشی شگفت زده بود، نفسها از سینه ها بیرون نمی آمد.

کسی جرات نداشت که سکوت را بشکند و بگوید: لحظه ای پیش دیوار کعبه شکافته شد و زن حامله ای به درون خانه خدا رهنمون شد!

چه کسی باور می کرد که سنگ خارا آغوش باز کند و زن حامله ای را در خود جای دهد؟!

حیرت و تعجب مردم هنگامی افزایش یافت که تلاش پرده داران کعبه، در گشودن قفل در به نتیجه نرسید.

لحظه به لحظه بر ازدحام مردم افزوده می شد، همگان در انتظار بودند که از فرجام این راز آگاه شوند. از نقطه نظر مردم نگران و حیرت زده، هر لحظه ای چون یک ساعت می گذشت و همگان ثانیه شماری می کردند که نیروی غیبی این مشکل را بگشاید. پس از گذشت مدتی طولانی، همان سنگ خارا آغوش باز کرد و فاطمه بنت اسد در حالی که «مولود کعبه » را در آغوش داشت بیرون آمد.

صدای هلهله اوج گرفت و در خانه های مکه طنین انداخت. حضرت ابوطالب، عمو و برترین حامی پیامبرصلی الله علیه وآله، در حالی که برق شعف از دیدگانش می جهید، بانگ برآورد:

اَیُّهَا النّاسُ! وُلِدَفِی الْکَعْبَةِ وَلیُّ اللّه

هان ای مردم! ولی خدا در خانه خدا دیده به جهان گشود. ⁽²⁾ 

این حادثه پرشکوه و بی نظیر تاریخ، به روز جمعه، سیزدهم ماه رجب، سی امین سال حمله ابرهه به خانه خدا (عام الفیل) اتفاق افتاد. ⁽³⁾

تواتر حدیث ولادت

همه ناقلان آثار و راویان اخبار اتفاق نظر دارند که خورشید امامت از درون کعبه طلوع نموده و داستان ولادت مولای متقیان امیرمؤمنان علیه السلام، در درون کعبه از مسلمات تاریخ است و هیچ پژوهشگر باانصافی نمی تواند در سند آن ابراز شک و تردید نماید و اینک اعتراف گروهی از بزرگان اهل سنت:

1. حاکم نیشابوری

حافظ ابو عبدالله، محمدبن عبدالله، مشهور به حاکم نیشابوری (م 405 ق.) در کتاب بسیار معروفش «مستدرک صحیحین » می نویسد:

روایات متواتر است که فاطمه بنت اسد، امیرمؤمنان علی بن ابی طالب، کرم الله وجهه، را در خانه کعبه به دنیا آورد. ⁽⁴⁾

2. گنجی شافعی

حافظ ابوعبدالله محمدبن یوسف قرشی، معروف به گنجی شافعی (م 658 ق.) در کتاب «کفایة الطالب » می نویسد:

امیرمؤمنان علی بن ابی طالب در مکه معظمه، در درون بیت الله الحرام، به شب جمعه 13 رجب، سی سال گذشته از عام الفیل، دیده به جهان گشود و هرگز مولود دیگری پیش از او یا بعد از او در خانه کعبه زاده نشده است. این ولادت مسعود کرامت و فضیلتی برای او، و فضیلت و شکوهی بر خانه خداست. ⁽⁵⁾

3. آلوسی

شهاب الدین ابوالثناء، سیدمحمود آلوسی، صاحب تفسیر آلوسی، شرح مفصلی بر قصیده عینیه عبدالباقی افندی عمری نوشته است. وی در شرح بیت:

انت العلی الذی فوق العلی رفعا /   ببطن مکة عند البیت اذوضعا

می نویسد:

ولادت امیرمؤمنان، کرم الله وجهه، در درون کعبه، در سراسر دنیا مشهور است و در کتابهای هر دو فرقه (شیعه و سنی) روایت شده و هرگز در مورد غیر ایشان چنین فضیلتی ثابت نشده است. آری، چقدر شایسته است که پیشوای پیشوایان در جایی متولد شود که آنجا قبله مؤمنان است. سپاس و ستایش از آن خداوندی است که هر چیزی را در جای شایسته خود قرار می دهد و او فرزانه فرزانگان است ». ⁽⁶⁾

4. ذهبی

حافظ شمس الدین، ابو عبدالله محمدبن احمد ذهبی، (م 848 ق.) در کتاب «تلخیص مستدرک » متن گفته حاکم نیشابوری را آورده که می گوید:

اخبار به حد تواتر رسیده که علی بن ابی طالب در درون کعبه دیده به جهان گشود. ⁽⁷⁾

5. لکهنودی

علامه لکهنوی نیز در کتاب «مرآة المؤمنین » عین گفته حاکم را آورده و تصریح نموده که ولادت امیرمؤمنان علیه السلام، در درون کعبه متواتر است و این فضیلت ویژه آن حضرت می باشد. ⁽⁸⁾

6. دهلوی

شاه ولی الله، احمد بن عبدالرحیم دهلوی، (م 1176 ق.) در کتاب «ازالة الخفاء» می نویسد:

بی گمان روایات متواتر است که فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب را در درون کعبه به دنیا آورد، بدون تردید او در روز جمعه 13 رجب، سی سال گذشته از عام الفیل، در خانه کعبه به دنیا آمده است و هرگز پیش از او یا بعد از او کسی در خانه کعبه زاده نشده است. ⁽⁹⁾

7. محمد مبین

مولوی محمد مبین لکهنوی، (م 1225 ق.) در کتاب «وسیلة النجاة » می نویسد:

ولادت آن معدن کرامت، روز جمعه 13 رجب، سی سال بعد از عام الفیل، در مکه، در جوف کعبه واقع شد. خدای تعالی او را به این فضیلت مخصوص گردانید و کعبه را با این شرف مشرف گردانید. ⁽¹⁰⁾

8. میلادخان

مولوی هادی علی خان میلادخان، در ترجمه کتاب یادشده می نویسد:

در میان مورخان اتفاق نظر هست که حضرت امیرالمؤمنین در درون کعبه دیده به جهان گشود و در این زمینه هیچ اختلافی نیست که این شرف به آن حضرت اختصاص دارد. ⁽¹¹⁾

9. کاکوری

حافظ محمد علی حیدر ابن شاه علی قلندر کاکوری، (م 1350 ق.) در کتاب «احسن الانتخاب » از مستدرک حاکم و ازالة الخفاء شاه ولی الله دهلوی روایت کرده است که موضوع ولادت امیرمؤمنان در درون کعبه به حد تواتر رسیده است. ⁽¹²⁾

10. گجراتی

علامه سعید گجراتی، از بزرگان اهل سنت، در کتاب «الاعلام باعلام مسجدالحرام » در پاسخ برخی از دشمنان اهل بیت، که زادگاه امیرمؤمنان، علیه السلام، را از روی عناد در دامنه کوه ابوقبیس نوشته اند، می نویسد:

خدایا تو خود می دانی که این سخن بهتانی بزرگ است و آن را دشمنان اهل بیت جعل کرده اند، زیرا روایت متواتر دلالت می کند بر این که تولد آن حضرت در درون کعبه بوده است. ⁽¹³⁾

حدیث ولایت

محدثان بزرگ از عالمان شیعه و سنی حدیث ولادت را در مجامع حدیثی خود، با سلسله اسناد خود، از رسول گرامی اسلام، اصحاب، تابعین و ائمه دین علیهم السلام، روایت کرده اند:

1. شیخ الطائفه، ابو جعفر محمدبن حسن، مشهور به شیخ طوسی، (م 460 ق.) مشروح حدیث ولادت آن حضرت در درون کعبه را با سلسله اسناد خود، از جناب عباس عموی پیامبر روایت کرده است. ⁽¹⁴⁾

2. پیشوای محدثان، ابو جعفر محمدبن علی بن حسین بن بابویه، مشهور به شیخ صدوق، (م 381 ق.) مشروح آن را در کتابهای خود از یزیدبن قعنب روایت کرده است. ⁽¹⁵⁾

3. ابن شهرآشوب، (م 588 ق.) مشروح آن را با سلسله اسناد خود از امام جعفر صادق، علیه السلام، روایت کرده است. ⁽¹⁶⁾ وی همچنین این حدیث را با سلسله اسناد دیگری از جابربن عبدالله انصاری روایت کرده است. ⁽¹⁷⁾

4. ابوالحسن علی بن محمدبن محمد واسطی، مشهور به ابن مغازلی، (م 483 ق.) در کتاب مناقب خود، مشروح این داستان را با سلسله اسناد خود از امام زین العابدین، علیه السلام، روایت کرده است. ⁽¹⁸⁾

5. نورالدین علی بن محمد صباغ مکی، مشهور به ابن صباغ مالکی، (م 885 ق.) مشروح آن را با سلسله اسناد خود از امام زین العابدین، علیه السلام، روایت کرده است. ⁽¹⁹⁾

6. ابو عبدالله محمد بن یوسف بن محمد قرشی، مشهور به گنجی شافعی، (م 658 ق.) مشروح آن را از طریق جابربن عبدالله انصاری از رسول اکرم، صلی الله علیه وآله، روایت کرده است. ⁽²⁰⁾ 

در اینجا فراز کوتاهی را از «یزید بن قعنب » که یکی از شاهدان عینی است نقل می کنیم:

روزی با عباس بن عبدالمطلب در مسجدالحرام نشسته بودیم که ناگاه «فاطمه بنت اسد» مادر امیرالمؤمنین، علیه السلام، وارد شد. وی حامله بود و نه ماه از دوران بارداری اش می گذشت.

فاطمه بنت اسد، در حالی که درد زایمان گرفته بود، در کنار بیت ایستاد و گفت: «پروردگارا من به تو، و به آنچه از پیامبران و کتابها از سوی تو آمده است ایمان دارم.من به آئین جد بزرگوارم ابراهیم خلیل که بانی این بیت است باور دارم. پروردگارا به حق آن کسی که این «بیت عتیق » را بنیاد نهاد، و به حق این مولودی که در شکم دارم، این زایمان را بر من آسان بگردان ».

یزید بن قعنب می گوید:

در برابر دیدگان من و همه حاضران، دیوار کعبه از طرف پشت شکافته شد و فاطمه بنت اسد به درون کعبه رفت و از دیدگان ما ناپدید شد و دیوار به حال اولی بازگشت. درصدد برآمدیم که قفل در را باز کنیم ولی ممکن نشد. پس دریافتیم که امر الهی است. سه روز تمام فاطمه درون کعبه بود و روز چهارم در حالی که امیرمؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام، را بر روی دست داشت، از درون کعبه بیرون آمد. ⁽²¹⁾ 

بسیاری از بزرگان این متن را در کتابهای حدیثی خود آورده اند. ⁽²²⁾ 

علاوه بر کتب حدیثی، در کتب مزار نیز در برخی از متون زیارتی ماثور از ائمه معصومین، علیهم السلام، به ولادت آن حضرت در درون کعبه تصریح شده، که به دو نمونه آن اشاره می کنیم:

1. در زیارت مخصوص هفده ربیع الاول، که محمد بن مسلم آن را از امام صادق، علیه السلام، روایت کرده آمده است:

السلام علیک یا من ولد فی الکعبة.

سلام بر تو، ای کسی که در کعبه دیده به جهان گشودی. ⁽²³⁾ 

و در قسمت پایانی همین زیارتنامه آمده است:

المولود فی البیت ذی الاستار

مولودی که در خانه کعبه، در سراپرده الهی دیده به جهان گشود. ⁽²⁴⁾

2. و در زیارت مطلقه امیرمؤمنان علیه السلام، آمده است:

السلام علی المولود فی الکعبة، المزوج فی السماء.

سلام بر آن مولودی که در خانه خدا دیده به جهان گشود و عقد نکاحش در آسمان بسته شد. ⁽²⁵⁾ 

علاوه بر این شاعران بسیاری حدیث ولادت امیرالمؤمنان علیه السلام، را در مدایح و قصائد خود آورده اند که از هر قرنی به یک نمونه اکتفا می کنیم:

1. شاعر پرشور قرن دوم سید حمیری، (م 179 ق.) می گوید:

ولدته فی حرم الاله و امنه  /  والبیت حیث فناؤه و المسجد

مادرش او را در حرم خدا و خانه امن او به دنیا آورد، که آنجا آستانه و سجده گاه اوست. ⁽²⁶⁾

2. شاعر نکته پرداز قرن سوم، محمدبن منصور سرخسی می گوید:

ولدته منجبة و کان ولادها /  فی جوف کعبة افضل الاکنان

مادر نجیب و برگزیده اش او را در درون کعبه به دنیا آورد، که بهترین جایگاه هاست. ⁽²⁷⁾

3. شاعر معروف قرن چهارم، ابو طلحة بن عبیدالله غسانی عونی، در ضمن قصیده غدیریه خود می گوید:

هو الذی سمته تلک الجوهرة  /  اذ ولدت فی الکعبة المطهرة

او همان شیربچه است که این گوهر تابناک (مادر بزرگوارش) هنگامی که او را در درون کعبه مشرفه بزاد، اینگونه نام نهاد. ⁽²⁸⁾

4. شاعر بلند آوازه قرن ششم، ابوالمجد، مجدود بن آدم، مشهور به سنائی در این رابطه می گوید:

در مرحله علی نه چونست و نه چند / در خانه حق زاده به جانش سوگند ⁽²⁹⁾

5. مورخ مشهور عهد عباسیان و شاعر بلند آوازه قرن هفتم، ابن ابی الحدید معتزلی، (م 656 ق.) در ضمن قصیده معروفش می گوید:

هوالذی بیت الله مولده /  فطهر البیت من ارجاس و اوثان

او همان شخصیت والامقامی است که بیت خدا زادگاه او بود، و لذا خانه خدا را از پلیدی بتها پاک و پاکیزه نمود. ⁽³⁰⁾

6. شاعر پرشور شیعه در قرن هشتم، سید عبدالعزیز سیریجی اوالی، در قصیده غدیریه خود می گوید:

من کان فی حرم الرحمان مولده /  و حاطه الله من باس و عدوان

به جز علی علیه السلام، چه کسی در حرم امن الهی به دنیا آمده؟! و به جز او چه کسی را خداوند از ترس و وحشت دشمن بیمه کرده است؟ ⁽³¹⁾

7. شاعر معروف قرن نهم، عبدالرحمن جامی، (م 898 ق.) به این داستان اشاره کرده، می گوید:

به سوی کعبه رود شیخ و من به سوی نجف /  به حق کعبه که آنجا مراست حق به طرف

تفاوتی که میان منست و او اینست  /  که من به سوی گهر رفتم او به سوی صدف ⁽³²⁾

8. شاعر برجسته قرن دهم، اهلی شیرازی، (م 942 ق.) می گوید:

کعبه زان شد سجده گاه انبیا و اولیا  /   کامد آنجا در وجود، آن کعبه ارباب دین ⁽³³⁾

9. فیلسوف و شاعر نامی قرن یازدهم، سیدمحمد باقر استرابادی، معروف به میرداماد، (م 1041 ق.)

در ضمن قصیده ای می گوید:

در کعبه «قل تعالوا» از مام که زاد؟  /   از بازوی باب حطه خیبر که گشاد؟

و در لفظ کوتاه و پرمغزی می گوید:

اسدالله در وجود آمد  /  در پس پرده هر چه بود آمد ⁽³⁴⁾

10. شاعر و محدث قرن دوازدهم، سیدمحمد صالح ترمذی، متوفای 1160 ق. می گوید:

در فضائل بی نظیر آمد علی  /  بر همه عالم امیر آمد علی

آن علی کز مادرش در کعبه زاد  /  آنکه بردوش پیمبر پا نهاد ⁽³⁵⁾

11. شاعر نکته سنج قرن سیزدهم، مولی محمد رضا همای شیرازی، (م 1212 ق.) در ضمن قصیده ای می گوید:

گوهر تاج «سلونی » ماه برج «لوکشف »  /  تاج بخش شهر یاران، تاجدار «انما»

حصن اسلام از دم شمشیر او شد استوار  /   آنچنانکه کعبه از مولود او شد با صفا ⁽³⁶⁾

12. شاعر بزرگوار و فقیه نامدار قرن چهاردهم، آیة الله حاج شیخ محمد حسین اصفهانی، مشهور به کمپانی، (م 1361 ق.) می فرماید:

کعبه را تاج شرف تا اوج «اوادنی » رسید  /   یافت چون از مولد میمون اواقصی المنی ⁽³⁷⁾

و در قصیده ای دیگر می فرماید:

تا درخشان شد درون کعبه زان وجه حسن  /  «ثم وجه الله » روشن شد برون از شک و ظن ⁽³⁸⁾

13. شاعر پرشور قرن اخیر، حاج سیدرضا حسینی، مشهور به سعدی زمان، (م 1406 ق.) می گوید:

فاطمه بنت اسد بانوی راد  /  تا ترا ای سر حق، در کعبه زاد

کشف شد هستی خدا را خانه زاد /  خالق عالم علیت نام داد

خواند احمد مرتضایت یا علی ⁽³⁹⁾

14. شاعر زبردست معاصر، بولس سلامه، از شعرای مسیحی لبنان، در قصیده حماسی خود می گوید:

حرة لزها المخاض فلاذت /  بستار البیت العتیق الوطید

شیرزنی از درد زه بناگزیر، به سراپرده کعبه عتیق و استوار پناهنده شد.

پس از ابیاتی می گوید:

کان فجران ذلک الیوم فجر /  لنهار و آخر للولید

آن روز دو صبحدم یکجا بدمید، یکی سپیده روز و دیگری فروغ تازه مولود. ⁽⁴⁰⁾ این بود اشاره ای کوتاه به فضیلت ویژه ای از امیرمؤمنان علیه السلام، که به تعبیر مرحوم محدث نوری از ضروریات مذهب شیعه به شمار می آید و همواره در کتابها، خطابه ها و شعرها در همه قرون و اعصار منعکس شده و دوستان اهل بیت در برابر دشمنان با آن احتجاج و مباهات می نمودند. ⁽⁴¹⁾ در این رابطه کتابهای مستقل فراوانی نوشته شده که جامعتر از همه، کتاب پر ارج «علی ولید الکعبه » از علامه بی نظیر، آیة الله حاج شیخ محمدعلی اردوبادی، (م 1379 ق.) می باشد.

این کتاب اخیرا توسط نویسنده توانا، حضرت حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ عیسی سلیم پور اهری به فارسی ترجمه شده و به عنوان «مولود کعبه » منتشر شده است.

پی نوشتها:

1. الشیخ الصدوق، الامالی، ص 114; همان، معانی الاخبار، ص 62; ابن شهداشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 2، ص 173; ابن فتال، روضة الواعظین، ص 76; العلامة المجلسی، بحارالانوار، ج 35، ص 8، الطبری، بشارة المصطفی، ص 8;المحلاتی، ریاحسین الشریعه، ج 3، ص 6.

2. الشافعی، کفایة الطالب فی مناقب علی بن الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب، ص 406; شاذان بن جبرئیل، الفضائل، ص 56; همان، الروضة، ص 78; العلامة المجلسی، بحارالانوار، ج 35، ص 12; العلامة الامینی، الغدیر، ج 7، ص 347.

3. الشیخ المفید، الارشاد، ص 9; الشیخ الطوسی، تهذیب الاحکام، ج 2، ص 7; السید الرضی، خصائص الائمه، ص 39، ابن الطاووس، اقبال الاعمال، ص 655، ابن شهداشوب، المناقب، ج 2، ص 78، ابن الصباغ، الفصول المهمه، ص 30; خواند میر، حبیب السید، ج 1 ص 52; الدهلوی، ازالة الخفاء; المجلسی، البحار، ج 35، ص 5و7.

4. الحاکم النیشابوری، مستدرک الصحیحین، ج 3، ص 483.

5. الشافعی، کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب، ص 407.

6. الآلوسی، شرح العینیه، ص 15.

7. الذهبی، تلخیص المستدرک، ج 3، ص 483.

8. اللکهنوی، مرآة المؤمنین، ص 21.

9. الدهلوی، ازالة الخفاء، ج 2، ص 251.

10. محمد مبین، وسیلة النجاه، ص 60.

11. میلادخان، ترجمه وسیلة النجاه، ص 62.

12. کاکوری، احسن الانتخاب فی معیشة سیدنا ابی تراب، ص 21.

13. الگجراتی، الاعلام باعلام مسجدالحرام – مخطوط – به نقل النقوی، علی و الکعبه، ص 76.

14. الشیخ الطوسی، الامالی، ص 706.

15. الشیخ الصدوق، معانی الاخبار، ص 62; الامالی، ص 80; علل الشرایع، ص 56.

16. ابن شهداشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 2، ص 174.

17. همان، ص 172.

18. ابن المغازلی، مناقب علی بن ابی طالب، ص 7.

19. ابن الصباغ، الفصول المهمه، ص 14.

20. الشافعی، کفایة الطالب، ص 706.

21. الشیخ الصدوق، معانی الاخبار، ص 62.

22. الشیخ الطوسی، الامالی، ص 706; الاربلی، کشف الغمه، ج 1، ص 60; ابن الفتال، روضة الواعظین، ص 77;الدیلمی، ارشاد القلوب، ج 2، ص 211، العلامة الحلی، کشف الیقین، ص 5 و کشف الحق، ص 109.

23. ابن المشهدی، المزارالکبیر، ص 207; ابن الطاووس، اقبال الاعمال، ص 608.

24. ابن المشهدی، همان، ص 210; ابن طاووس، همان، ص 610.

25. ابن الطاووس، مصباح الزائر، ص 146.

26.ابن شهداشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 1، ص 175.

27. الخوئی، منهاج البراعه، ج 1، ص 71.

28. العلامة الامینی، الغدیر، ج 4، ص 135.

29. خزائن الشهداء، ج 1، ص 9.

30. اسماعیل الانصاری، خط سیرما، ص 55.

31. العلامة الامینی، همان، ج 6، ص 21.

32. العلامة الاردوبادی، علی ولیدالکعبة، ص 84.

33. همان، ص 82.

34. علی دوانی، مجله مکتب اسلام، سال 7، شماره 1، ص 31.

35. ترمندی، مناقب مرتضوی، ص 89.

36. بیرجندی، مناقب علوی، ص 69.

37. الاصفهانی، دیوان کمپانی، ص 17.

38. همان، ص 20.

39. سعدی زمان، نجوم درخشان، ج 1، ص 52.

40. بولس سلامه، عیدالغدیر، ص 56.

41. المحدث النوری، لؤلؤ و مرجان، ص 166.

مجله موعود