عفو و گذشت توصیه اسلام به همه

هنگامى که بر دشمنت پیروز شدى عفو را شکرانه این پیروزى قرار ده».

شرح:

بر خلاف آنچه که دشمنان اسلام در تبلیغات خود بیان مى‌کنند که اسلام به وسیله نیروى نظامى و شمشیر پیشرفت کرد، ولى همان طور که از مستندات تاریخى برمى‌آید اسلام فقط براى از بین بردن موانع سر راه به جنگ متوسّل مى‌شد و بهترین سند تاریخى براى مدّعاى ما، فتح مکّه است که بدون درگیرى و خون‌ریزى فتح شد و بعد از پیروزى، پیامبر مردم را مجبور به گرویدن به اسلام نکرد، بلکه فرمود: سه جا نقطه امن است، اوّل کسانى که وارد مسجد الحرام شوند، دوم کسانى که وارد خانه ابوسفیان شوند و سوم کسانى که در خانه خود بمانند و اسلحه را زمین بگذارند.

پیامبر صلى الله علیه و آله فقط بت‌ها را شکست، اما اجبار به ترک بت‌پرستى هم نکرد ولى در عین حال مى‌بینیم که «یَدْخُلُونَ فِى دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجاً» مردم فوج فوج به طرف اسلام مى‌آمدند با اینکه زور نظامى نبود.

ببینیم چه عاملى باعث شد که مردم عصر جاهلى که فاقد سواد و تمدن و مردمى خشن و متعصّب بودند، به سوى اسلام گرایش پیدا کردند.

قتل عام دشمنان سیره عرب در دوران جاهلیّت بود

با توجه به این مقدّمه مى‌رویم سراغ حدیث امام علیه السلام که جواب در آن نهفته است. مردم انتظارشان این بود که پیامبر صلى الله علیه و آله وقتى به مکّه مسلّط شد دستور قتل عام را صادر کند چرا که سیره عرب در دوران جاهلیّت همین بود.

امّا با اینکه قریش و مشرکین، مسلمان‌هاى زیادى را به شهادت رسانده بودند، از جمله حمزه سید الشّهدا، و آن همه جنگ‌ها بر علیه پیامبر صلى الله علیه و آله به راه انداختند، ولى رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

«إذهَبُوا فَأَنْتُمُ الطُّلقاء؛ بروید، همه شما آزادید» و بعد دست بر پرده کعبه کرد و فرمود: تمام خون‌هایى که تا حال ریخته شده زیر پاى من و فراموش شده است.

توصیه به عفو و گذشت

امام على علیه السلام هم در این جمله مى‌فرماید: وقتى بر دشمنت مسلّط شدى عفو از دشمن را شکرانه پیروزى خود قرار بده. (البتّه استثنا هم دارد ولى ما اصل و پایه را مى‌گیریم که عفو و گذشت است).

بحث عفو و گذشت از مسائل مهمّ در آیات و روایات است که به طور مختصر توضیح مى‌دهیم؛ خداوند به پیامبرش مى‌فرماید: «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»؛ پس، به نحو شایسته‌اى از آن‌ها صرف نظر کن». «صفح جمیل» به معناى عفو بزرگوارانه است نه عفوى که با بى‌اعتنایى و قهر کردن باشد، چرا که کینه‌توزى و لجاجت، ویژه روح‌هاى حقیر و همّت‌هاى پایین است، امّا آن‌ها که نظر بلند و روح بزرگ دارند، پوزش‌ها را مى‌پذیرند، از خطاهاى دیگران چشم مى‌پوشند و از حقّ شخصى خویش درمى‌گذرند. چون در عفو لذّتى است که در انتقام نیست.

امام سجّاد علیه السلامدر دعاى مکارم الاخلاق از خدا مى‌خواهد:

خدایا مرا ثابت‌قدم و استوار بدار، تا با ناخالصان دغل‌کار، خیرخواهانه برخورد کنم، و هر کس از من دورى گزید، من به او نیکى کنم، و به هر کس که مرا محروم کرده، بذل و عطا کنم، و با آن که با من قطع رابطه کرده، بپیوندم، و کسى را که غیبت مرا کرده است، به خوبى یاد کنم، توفیقم بده که نیکى را سپاسگزار باشم، و از بدى چشم بپوشم و درگذرم.

حضرت على علیه السلام مى‌فرمایند:

 برادرت را در برابر کار خلافى که انجام داده است به وسیله نیکى سرزنش کن، و شر او را از طریق انعام و احسان به او برگردان.

رسول خدا صلى الله علیه و آله در پاداش کسانى که عفو مى‌کنند مى‌فرمایند:

هنگامى که روز قیامت مى‌شود کسى از سوى خداوند ندا مى‌دهد که هر کس اجر او بر خداست وارد بهشت شود، گفته مى‌شود: چه کسى اجرش بر خداست؟ در جواب به آن‌ها مى‌گویند: کسانى که مردم را عفو کردند، آن‌ها بدون حساب داخل بهشت مى‌شوند.

رسول خدا صلى الله علیه و آله فرموده است:

بر شما باد به گذشت، زیرا که گذشت جز بر عزّت بنده نمى‌افزاید. پس یکدیگر را گذشت کنید، تا خداوند شما را عزّت بخشد؛ و همان حضرت فرموده است:؛ هر کس پرگذشت باشد، عمرش دراز شود.

خداوند نیز بخشنده است، در حدیثى آمده که عربى بادیه‌نشین نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد و گفت:

اى رسول خدا در روز قیامت چه کسى به حساب خلایق مى‌رسد؟ فرمود: خداوند عزوجل. بادیه‌نشین گفت: به خداوندگار کعبه سوگند که نجات یافته‌ایم. حضرت فرمود: چگونه، اى بادیه‌نشین؟ عرض کرد: زیرا کریم هرگاه قدرت یابد، ببخشاید.

منبع: حوزه نت، شارح آیت الله مکارم شیرازی