نگاهی مقایسه‌ای به نقاشی‌های عاشوراییِ دو هنرمند انقلابی کشورمان

این روزها فرصتی پیش آمد تا نگاهی اجمالی و البته مقایسه‌ای به نقاشی‌های عاشوراییِ دو هنرمند انقلابی و خوب کشورمان داشته باشم: استاد عبدالحمید قدیریان و استاد حسن روح‌الامین.
اگرچه برای فهم بهتر مفاهیم تخصصیِ به‌کاررفته در آثار هر دو هنرمند، سبک‌شناسی کار آنان و مقایسه تفاوت‌ها و شباهت‌ها بسیار مهم است، اما نگارنده چندان تخصصی در این حوزه‌ها نداشته و بر آن است تا تنها به عنوان یک ناظر بیرونی و البته علاقه‌مند به این حوزه، نکاتی قابل تأمل را با مخاطبان خود در میان گذارد.
جستجویی اجمالی از نام این دو نقاش و دیدن نتایج در بخش تصاویر جستجوگر گوگل، نتایج قابل توجهی به دست می‌دهد. با نگاهی مقایسه‌ای میان این دو نتیجه، این تفاوت‌ها به نظر نگارنده این سطور می‌رسد:
🔹فضای تاریک و عمدتاً رئالیستی آثار روح‌الامین در باب وقایع عاشورا و در مقابل، فضاسازی عمدتاً روشن، نورانی و غالباً سورئال در کارهای قدیریان
🔹غلبه مشهود «نور» بر «خون» در آثار قدیریان؛ روندی که در آثار روح‌الامین، به سبب رئال بودن، تقریباً برعکس است.
🔹تلاش قدیریان برای شکستن نگاه‌های تکراری و صرفاً واقعی به واقعه عاشورا و دیدن مفاهیمی جدید و عمیق در آن حادثه
🔹کارهای هنرمندانه روح‌الامین ـ به‌رغم زحمات ارزنده او ـ شاید ترجمانی از همان نگاهی باشد که بر غالب هیئات مذهبی سیطره دارد: تلاش برای روایت‌گریِ حداکثریِ مصائب و تلخی‌های عاشورا و وادار کردن مخاطب به گریه و ناله‌ی حداکثری؛ همان چیزی که میان هیئتی‌ها به «روضه باز» نیز مشهور است؛ در حالی که کارهای قدیریان، انعکاسی است از شکستن این چارچوب تکراری و نگاه کردن به ماجرای عاشورا و کاروان سیدالشهدا (ع) از زاویه‌ای بدیع…

💡فارغ از تفاوت‌های میان سبک این دو بزرگوار، باید توجه داشت که اگر هنر را به مثابه ابزاری کارآمد جهت به تصویرکشیدن مفاهیمِ انتزاعیِ والا و غیرمادی در نظر بگیریم، در آن صورت شاید روا نباشد که ابزار هنر، برای بازنمایی واقعه عظیمی چون عاشورا، صرفاً در راویت‌های تاریخی و تکراریِ چندصد سال گذشته متوقف شود؛ بلکه لازم است از ظرفیت عظیم خود در جهت رشد مفاهیم عاشورایی و بازنمایی روایت‌هایی فراتاریخی بهره گیرد؛ وگرنه کارکردش درست شبیه به همان هیئات و مداحی‌هایی خواهد شد که تنها به دنبال کسب اشک حداکثری از مستمع هست، نه ارتقای صفات عاشورایی او… لذا از این حیث می‌توان آثار استاد قدیریان را به اصطلاح اهل سینما، یک «جادوربین» بکر و جدید برای بازخوانی واقعه عاشورا در عالم دانست…
و بالأخره آنکه به نظر می‌رسد اگر مبنای اصلی ما برای نگاه به واقعه عاشورا، کلام نورانی زینب کبری (س) باشد که فرمودند: «ما رأیت الا جميلا»، در آن صورت سبک قدیریان به تحقق این نگاه نزدیک‌تر خواهد بود.