سفارش امیرالمومنین علیه السلام به کمیل

تحف العقول / ترجمه حسن زاده

خلاصه سفارش أمير المؤمنين على عليه السّلام به كميل‏

اى كميل! هر روز را به نام خدا آغاز نما و نامش را بر زبان جارى ساز و بگو:

«لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه» و بر خدا توكّل كن و از ما ياد نما و اسم‏هاى ما را ذكر كن و بر ما درود فرست و آن را بر خود و هر چه مورد عنايت توست بچرخان تا از شر آن روز در امان باشى ان شاء اللَّه.

اى كميل! همانا خداوند، رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه و آله را تربيت كرد و پيامبر نيز به تربيت من پرداخت و من هم مؤمنان را تربيت كنم و آداب [زندگى‏] را براى مردم گرامى به ارث گذارم. هيچ دانشى نيست مگر آن كه من آن را افتتاح نمايم و هيچ رازى نيست مگر آن كه امام قائم عليه السّلام [با پرده‏بردارى‏] آن را به پايان رساند.

اى كميل! [عترت پيامبر] خاندانى هستند كه از يك ديگرند و خدا شنوا و داناست.

اى كميل! [مطالب و مسائل را] جز از ما از كسى ديگر مگير تا از ما به شمار آيى.

اى كميل! هيچ حركتى نيست مگر آن كه تو به شناخت آن نيازمندى.

اى كميل! چون غذا صرف كنى نام خدا را بر زبان بيار كه با نام او هيچ دردى زيان نرساند و در نام او درمان هر بدى و آفتى است.

اى كميل! «هم خوراك» براى خود دعوت كن و بخل مورز؛ زيرا هرگز تو چيزى به كسى روزى ندهى و خدا به اين كار [بدون تلاش‏] تو ثواب شايان ارزانى نمايد؛ [پس با هم خوراك خود] خوش رفتار باش و [بر سر سفره‏] جاى مناسب و راحت در اختيارش گذار و به خدمتكار خود بدگمان مباش.

اى كميل! هنگام صرف غذا، خوردنت را آن قدر طول ده تا هم غذاى تو سير شود و ديگرى نيز از آن روزى بهره‏مند گردد.

اى كميل! چون خوردن غذا را به انجام رساندى، خدا را بر آنچه به تو روزى ارزانى داشته سپاس گوى و اين سپاسگويى را با صداى بلند انجام ده تا ديگرى هم سپاس گويد و به اين طريق پاداش تو افزون گردد.

اى كميل! معده خود را از غذا پر و سنگين مساز و جايى هم براى آب بگذار و ميدانى نيز به باد بده [تا تنفّس خوبى انجام گيرد] و تا تو را اشتهايى است دست از خوردن بكش كه اگر چنين كنى غذا بر تو گوارا گردد؛ پس همانا تندرستى در سايه كم خورى و كم نوشى به دست آيد.

اى كميل! بركت در مال كسى است كه زكات پردازد و مؤمنان را يارى نمايد و با خويشاوندان ارتباط برقرار سازد.

اى كميل! به خويشاوند مؤمنت بيش از ديگر مؤمنان عطا نما و نسبت به آنان مهربانتر باش و بيشتر توجّه كن و به مستمندان صدقه ده.

اى كميل! آن كه دست نياز به سويت گشاد محرومش مساز هر چند به نيم حبّه انگور يا خرما باشد؛ زيرا صدقه نزد خدا رشد و نموّ مى‏نمايد.

اى كميل! نيكوترين زيور مؤمن تواضع است و جمال او پاكدامنى و شرفش عميق فهميدن دين و عزّتش ترك بگو و مگو و هياهوست.

اى كميل! در هر صنفى، گروهى برتر از گروه ديگرند؛ پس مبادا با فرومايگان آنها به مناظره پردازى و درگير شوى و هر چند به تو بد گويند، تحمّل كن و از آن كسانى باش كه خداوند ايشان را چنين توصيف فرموده است: «… چون نادانان ايشان را طرف خطاب قرار دهند به ملايمت پاسخ مى‏دهند» [سوره فرقان (25)، آيه 63].

اى كميل! در هر حال حقّ بگو و با تقوا پيشگان دوستى كن و از تبهكاران دورى گزين و از منافقان كناره گير و با خيانتكاران معاشرت مكن.

اى كميل! در خانه ستمكاران را مكوب كه با آنها درآميزى و همكار شوى و مبادا آنان را تعظيم نمايى و در مجالسشان شاهد صحنه‏هايى باشى كه خشم خدا را شامل حالت نمايد و اگر مجبور شدى در مجالسشان حضور يابى همواره به ذكر خدا پرداز و به او توكّل كن و از گزندشان به خدا پناهنده شو و چشم از [صحنه‏هاى گناه انگيز] آنان برگير و سر به زير باش و به دل كردار آنان را منكر بدان و چنان به تعظيم خداوند آوايت را بلند كن تا بشنوند؛ زيرا تو به اين طريق مورد حمايت و تأييد [خدا] قرار گيرى و از گزندشان رهايى يابى.

اى كميل! همانا بهترين چيزى كه بندگان پس از اقرار به خدا و حقّانيّت اوليايش، به درگاه الهى به عنوان نمونه تقديم نمايند، پاكدامنى و بردبارى و پايدارى است.

اى كميل! تنگدستى خود را بر مردم نمايان مساز و با عزّت و پنهان سازى به خاطر خشنودى خدا، شكيبايى پيشه كن.

اى كميل! اشكالى ندارد كه راز خود را به برادرت بازگويى، امّا برادر تو كيست؟

برادر تو آن كس است كه در سختى تو را وانگذارد و هنگام كشانده شدن به گناه [براى نجات تو از آن وضعيّت‏] از پاى ننشيند و بدون درخواست تو نياز تو را برآورده سازد و در كارت تنهايت رها نكند تا تو به او اعلام نياز كنى؛ پس اگر چنين برادرى تمايل به گمراهى پيدا كرد او را اصلاح كن.

اى كميل! مؤمن آينه مؤمن است؛ زيرا به دقت او را مى‏نگرد تا نياز او را دريابد و آن را برآورده نمايد و به زيباسازى حال و وضع او پردازد.

 

اى كميل! مؤمنان برادرند و در نظر برادر چيزى عزيزتر از برادرش نباشد.

اى كميل! اگر برادرت را دوست نداشته باشى برادر به حساب نيايى؛ زيرا مؤمن كسى است كه سخن ما را بگويد پس هر كس از اين اصل تخلّف ورزد در باره ما كوتاهى كرده است و هر كس در باره ما كوتاهى نمايد از ما به شمار نيايد و هر كس در شمار ما نباشد در قعر دوزخ جا دارد.

اى كميل! هر كه دردى در سينه داشته باشد از آن دم زند؛ پس هر كس كه از [درد محبّت و ولايت‏] ما دم زد و از تو خواست كه نهانش دارى، مبادا آن راز را آشكار سازى كه افشاى آن توبه بردار نيست و چون توبه نباشد سرانجام كار با آتش شعله‏ور باشد.

اى كميل! فاش ساختن راز آل محمّد صلّى اللَّه عليه و آله جبران پذير نيست و از كسى قابل تحمّل نمى‏باشد و آنچه را با تو در ميان نهاده‏اند جز به مؤمن اهل يقين بازگو مكن.

اى كميل! در هر سختى و مشكلى بگو «لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه» تا آن مشكل و سختى برطرف شود و نزد هر نعمتى بگو «الحمد للَّه» تا افزون گردد و چون روزى‏هايت دير رسيد استغفار كن تا [خدا] در آنها گشايش دهد.

اى كميل! در سايه ولايت ما خود را از شريك شدن شيطان در مال و فرزندت، نجات بخش.

اى كميل! به راستى كه ايمان ثابت و عاريت دارد؛ پس بر حذر باش كه از افرادى كه ايمانشان عاريتى است به شمار آيى و همانا ايمان سزاوار است كه ثابت باشد تا در سايه آن در راه روشنى بروى كه تو را به كژى نكشاند و از راهت به در نبرد.

اى كميل! در واجب رخصت ترك نيست و در مستحب سختگيرى نيست.

اى كميل! همانا گناهانت بيش از كارهاى خوب توست و غفلت تو بيش از هشيارى و يادآورى است و نعمت خدا بر تو بيش از كردار توست.

اى كميل! تو خالى از نعمتهاى خدا و عافيت او نيستى؛ پس در هيچ حال از حمد و تمجيد و تسبيح و تقديس [و شكرگزارى‏] و ياد او دست بر ندار و خود را از آنها خالى مگردان.

اى كميل! مبادا از كسانى باشى كه خدا در باره آنها فرموده: «خدا را فراموش كردند و او نيز آنان را دچار خود فراموشى ساخت» [سوره حشر (59)، آيه 19]. و آنان را فاسق دانسته؛ پس آنان از گروه فاسقانند.

اى كميل! مهم آن نيست كه نماز بگزارى و روزه بدارى و صدقه دهى، مهم و قابل توجّه آن است كه نماز با دلى پاك و عملى خدا پسندانه و خشوعى كامل انجام گيرد و بنگر در چه نماز مى‏گزارى و بر چه نماز مى‏خوانى و اگر [آن لباس و مكان نماز] از راه درست و حلال نباشد قبول نيست.

اى كميل! از زبان آنچه در دل است مى‏تراود و دل به خوراك قوام گيرد؛ پس خوب بنگر كه جسم و جان تو از چه چيز تغذيه مى‏شوند؛ پس اگر آن حلال نباشد، خداوند تسبيح و سپاس تو را نمى‏پذيرد.

اى كميل! بفهم و بدان كه به هيچ يك از مردم اجازه خوددارى از امانت پردازى را نداده‏ايم؛ پس هر كه چنين اجازه‏اى را از ما روايت نمايد، ادّعاى بيهوده كرده و گناه نموده است و به سبب دروغى كه ساخته سزايش دوزخ است. سوگند مى‏خورم كه از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله ساعتى پيش از ارتحالش شنيدم كه سه بار به من فرمود: «اى ابا الحسن! امانت را به نيكوكار و تبهكار بازگردان، چه زياد باشد و چه كم، حتّى اگر نخ و سوزن باشد»! اى كميل! جهاد نيست مگر به فرمان امام عادل و گرفتن غنيمت جنگى حلال نيست مگر با اجازه امام فاضل.

اى كميل! اگر پيامبرى ظهور نمى‏كرد و در روى زمين مؤمن متّقى مى‏بود در دعوت خود راه نادرست مى‏رفت يا درست؟ بلكه به خدا سوگند كه راه نادرست را در پيش مى‏گرفت تا وقتى كه خداوند به آن كار منصوبش نمايد و اهل و شايسته آن منصب سازد. اى كميل! دين از آن خداست و خداوند از هيچ كس قيام به آن را نپذيرد مگر آن كه رسول باشد يا نبىّ يا وصىّ.

اى كميل! آن مقام الهى، همان نبوّت است و رسالت و امامت و جز آن مقامى نيست مگر دوستداران پيرو يا سرگردانان بدعت گذار؛ همانا خداوند از تقوا پيشگان مى‏پذيرد.

اى كميل! به راستى خدا بزرگوار و بردبار و بزرگ و مهربان است. ما را به اخلاق خويش رهنمايى كرده و فرموده آن را به دست آوريم و مردم را به آن واداريم. به طور قطع، ما آن شيوه را در پيش گرفتيم و بدون نفاق و خالصانه آن را به اجرا درآورديم و بدون تكذيب، تصديق نموديم و بدون ترديد، قبول كرديم.

اى كميل! به خدا سوگند من چاپلوس و تملّق‏گو نيستم تا از من فرمان برند و آرزو برآورده ساز نيستم تا از من نافرمانى ننمايند و به خوراك [نامشروع‏] اعراب علاقه‏اى ندارم تا حكومت مؤمنان را به من واگذارند و امير مؤمنان خطابم سازند.

اى كميل! آن كس كه از دنياى فانى بهره‏اى برد، آن بهره زوال پذير و پشت‏كننده است ولى ما از آخرت پايدار و فناناپذير بهره‏منديم.

اى كميل! به راستى مقصد همگان آخرت است و آنچه ما از آخرت شيفته آن شده‏ايم خشنودى خدا و درجات عالى بهشت است كه هر كس متّقى باشد آن را به ارث مى‏برد.

اى كميل! هر كه نتواند در بهشت منزل گزيند او را به عذابى دردناك و رسوايى هميشگى مژده بخش.

اى كميل! من خدا را بر توفيق او و در هر حال و شرايطى سپاسگزارم، اينك هر زمان كه خواستى برخيز