روزبزرگداشت شیخ بهایی؛ روزملی کارآفرینی و معماری

شیخ بهایی دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است که در فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت و سرآمد دوران خود بود. از شیخ بهایی در حدود ۹۵ کتاب و رساله در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی و هنر و فیزیک بر جای مانده است

در تقویم ایران ، سوم اردیبهشت مصادف تا تولد شیخ بهایی به عنوان روزبزرگداشت ایشان و روز کارآفرینی تعیین شده .

روز کسانی که در شرایط سخت اقتصاد ایران، تلاش می‌کنند تا با الگوبرداری از این دانشمند بزرگ کار و ثروت بیافرینند و اندکی از مشکلات جامعه بکاهند.

همچنین در تقویم کشورمان از سال ۱۳۸۳ به پیشنهاد انجمن مفاخر معماری ایران  سالروز تولد شیخ بهایی روز معماری (Architecture)  نام گرفت.

و اما به پاس خدمات شیخ بهایی به علم ستاره‌شناسی، یونسکو نیز سال ۲۰۰۹ را به نام او سال «نجوم و شیخ بهایی» نامگذاری کرد. واما امروز به مناسبت سالروز تولد این دانشمند بزرگ در این مطلب مروری داریم بر زندگینامه و خدمات ایشان.

شیخ بهایی، خالق کشکول معروف که بود؟

تولد شیخ بهایی
بهاءالدین محمد بن حسین بهاءالدین محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی متولد 8 اسفند 925 خورشیدی در بعلبک است. البته تاریخ تولد شیخ بهایی بر روی سنگ قبر و کاشیکاری های دیوار اتاق مقبره اندکی متفاوت است.

تاریخ تولد او بر اساس نوشته روی کتیبه کاشیکاری دیوار 26 ذیحجه 953 هجری قمری (برابر با پنجشنبه 8 اسفند 925 خورشیدی، و 27 فوریه 1547) است اما تاریخ تولد او بر اساس کتیبه سنگ قبرغروب پنجشنبه محرم الحرام 953 هجری قمری (برابر با فروردین 925 خورشیدی، و مارس 1546) می باشد.

کودکی و خانواده
او یکی از نوادگان «حارث بن عبدالله اعور همدانی» از شخصیت های برجسته آغاز اسلام و یکی یاران با وفای امیرالمؤمنین است. شیخ بهایی دوران کودکی خود را در روستایی به نام «جبع» یا «جباع» از نواحی شام زندگی کرد. پدر بهاءالدین عاملی از شاگردان برجسته شهید ثانی و خاندان او از خانواده های معروف جبل عامل بوده اند. بهاءالدین به همراه پدر خود در کودکی به ایران آمد و وقتی به قزوین که آن زمان مرکز دانشمندان بزرگ ایرانی بود، رسیدند، در آنجا ساکن شد. شیخ بهایی در قزوین فارسی آموخته و به مدت سی سال در آن شهر پرورش یافته و شاگردی پدر و دیگر دانشمندان مشغول شد. پدر بهاءالدین زمانی که او 17 ساله بود، به توصیه شیخ علی منشار از سوی شاه طهماسب به شیخ الاسلامی اصفهان منصوب گردید.

پدر شیخ 984 قمری14 سال بعد برای رفتن به زیارت خانه خدا از ایران خارج شد و در بحرین درگذشت.

شیخ بهایی در 43 سالگی به دلیل شخصیت علمی و ادبی و اخلاق خوب شیخ الاسلام اصفهان شد وزمانی که پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد، تا آخر عمر منصب شیخ الاسلامی پایتخت صفوی در دربارشاه عباس بر عهده داشت.

شیخ بهائی گذشته از شیخ الاسلامی، مورد اعتماد شاه عباس اول و طرف مشورت او بود و شاه وجود او را بسیار مغتنم می شمرد، تا جایی که پس از بازگشت بهائی از سفر طولانی، به استقبال او آمد و ریاست علمای ایران را به او پیشنهاد کرد که بهائی نپذیرفت.

شیخ بهایی به قصد حج در سال 991 هجری قمری به سرزمینهای اسلامی از جمله عراق، شام و مصر سفر کرد و بعد از 4 سال به ایران بازگشت.

خصوصیات اخلاقی شیخ بهایی
شیخ بهایی همواره درباره عدل و انصاف سخن می گفت و مانند صالحان عمل می کرد و به خلق خدا خدمت می کرد و همواره با مردم بود. او روح بلند و رفیعی داشت و همواره در طلب علم آموزی بود.

همسر و فرزندان
دختر علی منشار عاملی همسر شیخ بهائی بود. او زنی دانشمند بود که کتابخانه نفیس 4 هزار جلدی پدرش پس از درگذشت او را به ارث برد. شیخ بهائی این کتابخانه را در 1030ق وقف کرد اما پس از وفات شیخ بهایی، به سبب اهمال در نگهداری از بین رفت. بیشتر منابع فرزندی برای شیخ بهایی معرفی نکرده و بعضی او را عقیم دانسته اند.

مذهب شیخ بهائی
باتوجه به تعلق شیخ بهایی و خانواده اش به شیعیان جبل عامل و تالیف های بسیارش در فقه و معارف شیعی، شیعه بودن اوغیر قابل تردید است.شیخ بهایی قصیده معروف در مدح امام زمان(عج) و صلوات مشهوری رای 14 معصوم دارد.

فعالیت های ماندگار شیخ بهایی
کارهایی که شیخ بهایی در دوران عمر مفید خود اجرایی نمود شامل :

ساخت و معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را به شیخ بهائی نسبت می دهند.

ساعت آفتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در مغرب مسجد امام در اصفهان را نیز شیخ بهائی ساخته است.
طرح ریزی یکی از بزرگترین کاریزهای ایران کاریز نجف آباد اصفهان را به بهائی نسبت می دهند.
تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و روستاهای مجاور رودخانه از نمونه کارهای شیخ بهائی است.
تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب نیز از کارهای شیخ بهائی بود که به یک قرن و نیم اختلاف نظر پایان داد.

طراحی منارجنبان اصفهان را نیز به شیخ بهایی نسبت می دهند.
ساختمان گلخن گرمابه شیخ بهائی یکی دیگر از کارهای شگفت بهائی است. مردم اصفهان عقیده دارند که بهائی گلخن آن گرمابه را بهائی چنان ساخته بوده که با شمعی گرم می شد و در زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدتهای مدید همچنان می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد.

حمام شیخ بهایی

آثار و کتاب های شیخ بهایی
برخی از آثار وی عبارت اند از:

جامع عباسی از آثار شاخص شیخ بهایی
الزبده فی الاصول از تالیفات شیخ بهایی در اصول
اربعین
مثنوی سوانح الحجاز (نان و حلوا)
کشکول شیخ بهایی
مثنویات معروف شیخ بهایی
مثنوّیات معروف شیخ بهائی در زبان فارسی عبارتند از:

نان و حلوا یا سوانح سفر الحجاز، (بر وزن مثنوی مولوی)
نان و پنیر، (بر وزن مثنوی مولوی)
شیر و شکر، (اولین منظومة فارسی در بحر خَبَب یا مُتدارک).
مثنوی هایی مانند نان و خرما، شیخ ابوالحشم و رموز اسم اعظم را نیز منسوب به او دانسته اند.

درگذشت شیخ بهایی
 
شیخ بهایی برابر با تاریخ شوال 1030 یا 1031 هجری قمری در اصفهان درگذشت و بنابر وصیت خودش پیکراو را به مشهد برده و جنب موزه آستان قدس در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام دفن کردند.

خانه شیخ بهایی
خانه شیخ بهایی یک اثر تاریخی در یک محور تاریخی با معماری باشکوه ایرانی، بنایی متعلق به دوران صفویه در محدوده خیابان دردشت است که به دلیل تاریخی بودن و قرار گرفتن در یک محور تاریخی به عنوان یک اثر فرهنگی تاریخی در شهر اصفهان در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

این خانه در سال 1357 ش در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال 1378 از سوی سازمان میراث فرهنگی به عنوان زیباترین خانه تاریخی آسیا و اقیانوسیه معرفی شد. در کتاب زندگی شاه عباس تالیف نصرالله فلسفی گفته می شود که این خانه متعلق به عمه شاه عباس(مریم سلطان بیگم) بوده که پس از مرگ وی، شاه عباس این بنا را به شیخ بهایی واگذار می کند.

….

12 شوّال مصادف با سالروز رحلت مرحوم شیخ بهایی از علمای بزرگ جهان اسلام است.

حجت‌الاسلام مسعود عالی استاد حوزه علمیه قم و کارشناس مسائل دینی در بیانی با اشاره به ماجرایی از این عالم بزرگ گفت: مرحوم شیخ بهایی در همان زمان طراحی حرم امام رضا علیه‌السلام را به عهده داشت، حرم امام رضا چند بار بازسازی شد؛ متعدد که یک دوره آن مربوط به زمان شیخ بهایی (زمان صفویه) بود.

وی افزود: مرحوم شیخ بهایی به معماران و بناها گفته بود شما طبق این نقشه بسازید و به سردرهای ورودی و خروجی را دست نزنید تا من بعداً طرح‌ آنها را به شما بدهم، شما فعلاً بقیه جاها را بسازید، آنها هم شروع به ساختن کردند.

این کارشناس مسائل دینی خاطرنشان کرد:

روزی شاه‌عباس برای بازدید آمد، دید بناها همه‌جا را ساختند اما سردرهای ورودی و خروجی را نساختند، گفت برای چه اینجاها را نساختید؟

گفتند شیخ بهایی اینطور گفته است.

شاه‌عباس گفت شما بسیازید، این دستور شاه بود و آنها هم شروع به ساختن کردند.

«بعد از مدتی شیخ بهایی برای بازدید آمد، وقتی دید آنها سردرهای ورودی و خروجی را هم ساختند، گفت مگر من به شما نگفته بودم که سردرهای حرم را نسازید؟

گفتند شاه گفته است، شیخ بهایی رفت نزد شاه‌عباس و گفت: شما برای چه دستور دادی این سردرها را بسازند؟

من قصد و طرحی برای آنها داشتم. شاه‌عباس گفت من امام رضا علیه‌السلام را در خواب دیدم و فرمود:

بگویید بسازند، منتظر طرح شیخ نباشند، شیخ بهایی گفت معلوم است که امام رضا علیه‌السلام خواسته همه به زیارت او بیایند؛ چه خوب‌ها و چه بدها.»

وی با بیان مطلب فوق گفت: شاه‌عباس متوجه سخن او نشد، گفت یعنی چه؟

شیخ بهایی گفت می‌خواستم طرحی را برای سردرهای ورودی و خروجی ارائه کنم تا کسانی که آلودگی روحی دارند وقتی به اینجا می‌آیند اثری روی آنان بگذارد و برگردند و برای زیارت داخل حرم نشوند.

حالا معلوم شد که امام رضا علیه‌السلام این را نمی‌خواهد بلکه می‌خواهد همه بیابند.