گروه های استقبال از علی ابن موسی الرضا

بسم الله الرحمن الرحیم
بحث ایام در مورد انتظار است. یکی از جاهایی که خداوند انتظار را مطرح کرده است آیه 18 سوره محمد (ص) است. خداوند می فرماید: فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها فَأَنّي لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِکْراهُمْ آیا جز ماجرای «ساعت» را انتظار دارند که بغتتاً بر آنها فرود آید در حالیکه «اشراط» مربوط به آن ماجرا آمده است ولی وقتی ماجرای ساعت بیاید آنجا دیگر جای پرداختن و تذکر به اشراط نیست {بلکه باید از قبل متذکر اشراط می شدید تا بغتتاً وارد آن نشوید}. ببینید ما یک ترجمه تحت اللفظی از این آیه کردیم. از عین خود واژه ها هم استفاده کردیم: ساعت؛ اشراط؛ بغتتاً. فقط فهمیدیم که ماجرای ساعت هر چه هست نباید برای ما بغتتاً باشد و راهش هم تذکر به اشراط است. این در ظاهر آیه واضح است. نکته دیگر اینکه انتظار ماجرای ساعت، بدون تذکر و پرداختن به اشراط مذموم است و باعث ورود بغتتاً به ماجرای ساعت می شود و خدا این را نمی خواهد.
حضرات علامه طباطبایی ره و مکارم شیرازی در تفاسیر مربوطه این آیه را در ارتباط با چند آیه قبل و بعد بررسی کرده و مفاهیمش را توضیح داده اند. (1) خوب است ما هم این آیه را در سیاق مربوطه و از چند آیه قبل و بعد بررسی کنیم تا بیشتر موضوع را متوجه شویم:
خدا در آیات 16 تا 19 سوره محمد می فرماید:
وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ إِلَيْکَ حَتّي إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ قالُوا لِلَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفًا أُولئِکَ الَّذينَ طَبَعَ اللّهُ عَلي قُلُوبِهِمْ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ (16)
گروهي از آنان به سخنانت گوش فرامي‏دهند، امّا هنگامي که از نزد تو خارج مي‏شوند به کساني که علم و دانش به آنان بخشيده شده (از روي استهزا) مي‏گويند: «(اين مرد) الان چه گفت؟!» آنها کساني هستند که خداوند بر دلهايشان مُهر نهاده و از هواي نفسشان پيروي کرده‏اند!
وَ الَّذينَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدًي وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ (17)
کساني که هدايت يافته‏اند، خداوند بر هدايتشان مي‏افزايد و تقوا به آنان مي‏بخشد!
فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السّاعَةَ أَنْ تَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها فَأَنّي لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِکْراهُمْ (18)
آيا آنها [= کافران] جز اين انتظاري دارند که قيامت ناگهان فرا رسد (آنگاه ايمان آورند)، در حالي که هم‏اکنون نشانه‏هاي آن آمده است؛ اما هنگامي که بيايد، تذکّر (و ايمان) آنها سودي نخواهد داشت!
فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ وَ لِلْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ اللّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَکُمْ وَ مَثْواکُمْ (19)
پس بدان که معبودي جز «اللّه» نيست؛ و براي گناه خود و مردان و زنان باايمان استغفار کن! و خداوند محل حرکت و قرارگاه شما را مي‏داند!

ماجرا چیست؟ برخی از اعراب وقتی رسول الله (ص) مطلبی را مطرح می کردند پس از خروج از محضر ایشان به اهل علم می گفتند «الان این چی گفت؟!» خدا می فرماید این حرف شان بخاطر این است که بر قلب هایشان خدا مهر زده است و از هوایشان پیروی می کردند. {در کتاب مناقب ابن شهر آشوب از قول ابن عباس مطرح شده مطلب مورد نظر رسول الله (ص) در اینجا فضایل امام علی ع بوده است (2)}. بلافاصله در آیه بعدی خدا گروهی دیگر با عنوان اهل هدایت را در مقابل این اعراب کافر مطرح می کند. اهل هدایتی که مثل کفار و منافقین از اعراب نیستند بلکه به لحاظ نوع رفتار مثبتی که دارند بیشتر مشمول هدایت می شوند و تقوایشان به آنها داده می شود. سپس خداوند در آیه 18 ماجرای ساعت را مطرح می کند. یعنی آن هدایت و تقوا را باید مرتبط با ماجرای ساعت تعریف کرد. نکته بعدی اینکه این ازدیاد هدایت و تقوی در گرو پرداختن به اشراط است. در آیه 19 خداوند رسول الله (ص) را خطاب قرار می دهد. به رسول الله (ص) می فرماید بدان که خدایی غیر از خدای واحد نیست. صبر کنید! مگر خدا در مورد ساعت حرف نمی زد؟ مگر پرداختن به اشراط را برای عبور از ماجرای ساعت مطرح نمیکرد؟ معنا ندارد خدا پس از سالها رسالت یک دفعه وحدانیتش را به رسول الله متذکر شود! تازه بفرماید: بدان که خدایی غیر او نیست! مگر رسول الله (ص) نمی دانست؟! آیا ما اشتباه ترجمه نکردیم؟! در حدیث داریم که اشراط منظور «رجال» یعنی افرادی خاص هستند. آیا علم در اینجا به معنای ساختن و اعمال کردن چیزی توسط آن افراد نیست؟ آیا لا اله الّا الله در اسلام صرفاً یک اعتقاد است یا برای رسول الله ص معنای دیگری هم دارد؟! آیا ایشان با لا اله الّا الله یک چیزی می سازند؟ چرا در قسمت بعدی خدا می فرماید برای خودت و مومنین و مومنات استغفار کن؟ اینها به کنار! چرا خداوند در قسمت پایانی آیه می فرماید خدا محل رفت و آمد و استقرار شما را می داند؟ مگر خطاب رسول الله (ص) نبود چرا می فرماید «شما»؟! اصلاً اینکه خدا محل استقرار کسانی را بداند چه ربطی به لا اله الّا الله و استغفار رسول الله دارد؟! …

تا اینجا ما تعریفی از مفاهیم موجود در این آیات نکردیم. فقط مفاهیم را مرتبط با هم نگاه کردیم که این هم خودش باعث سؤالات و ابهامات بیشتری در این آیات شد. قبل از اینکه یک فرضیه در مورد این آیات مطرح کنیم به یک مقدمه نیاز داریم و آن اینکه آیات قرآن در زمان رسول الله (ص) نازل شد ولی بارها و بارها در ظرف های مختلف تاریخ و در زمانهای مختلف ریخته می شود و تکرار می شود. فرضیه ما در مورد این 4 آیه هم در مورد حدیثی است که از قول یکی از اهل بیت (ع) نقل می شود. به این واژه ها دقت کنید: «گروهی هدایت یافته که بیشتر هدایت شدند»؛ «لا اله الّا الله»؛ «اشراط». این واژه ها آشنا نیست؟ شما را یاد کدام حدیث می اندازد؟
امام رضا علیه السلام فرمودند: پدرم، موسی بن جعفر الکاظم، برای من روایت کرد از قول پدرش، جعفر بن محمد الصادق، از قول پدرش، محمد بن الباقر، از قول پدرش، علی بن الحسین زین العابدین، از قول پدرش، حسین بن علی که در سرزمین کربلا شهید شد، از قول پدرش، امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب که در کوفه شهید شد، از قول برادر و پسر عمویش، محمد رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم، از قول جبرئیل، که خداوند فرمود:« کلمه لا اله الا الله حصنی فمن قالها دخل حصنی و من دخل حصنی امن من عذابی» (کلمه توحید (لا اله الا الله) دژ و حصار محکم من است. هر کس آن را بگوید، داخل حصار من شده و هر کس داخل قلعه و حصار من شود، از عذاب من در امان است.سپس حضرت رضا علیه السلام فرمود:« آری، خداوند راست فرمود و جبرئیل و رسول خدا و ائمه اطهار علیهم السلام همه راست گفته اند. در این هنگام کجاوه امام به راه افتاد ولی امام اشاره کرد کجاوه را نگه دارند و ندا کرد: بشرطها و انا من شروطها اما در صورتی که به شرط‌های آن عمل شود، و من یکی از آن شرط‌ها هستم.

اگر این آیات در ظرف ماجرای تشریف فرمایی امام رضا (ع) به ایران ریخته شده باشد باید این تشریف فرمایی را در قالب آیات 16 تا 19 سوره محمد (ص) مطالعه کرد {که باز هم تاکید می کنیم این یک فرضیه است}. در مورد علت آمدن امام رضا (ع) به ایران خیلی ها قلم زده اند تحلیل داده اند. آیا مأمون این ماجرا را باعث شد؟ اینکه با توحید منافات دارد! خدایا نقش تو و ولایت اهل بیت تو در این ماجرا چه بود؟ آیا مأمون با تمام خباثت و نیات پلیدش جزئی از برنامه تو نشد؟ رمز این تشریف فرمایی در این چند کلمه در آیه 19 است: والله یعلم متقلبکم و مثواکم. خدا به مکان استقرار شما علم دارد. اوست که محل استقرار شما را اعمال می کند. اینجا علم به معنای دانستن نیست. پس این «شما» منظور همان اشراط هستند یعنی شرط هایی که امام رضا (ع) می فرمایند یکی از آنها من هستم. بله؛ ما باید به تشریف فرمایی اهل بیت (ع) به دنیا و محل استقرار اینها از منظر این آیه یعنی «ایجاد جغرافیای نقشه آخرالزمان» نگاه کنیم.
جالب است نقل می شود که این حدیث را 24 هزار نفر از مردم نیشابور در حالیکه از شوق محبت امام رضا (ع) گریه می کردند نوشتند. این را مقایسه کنید با رفتار اعراب در قبال رسول الله (ص) که در آیه 16 مطرح شده است. آنها با حالت تمسخر می گفتند الان این آقا چی گفت؟! ولی رفتار زیبای مردم ایران را بببینید که 24 هزار نفر قلم به دست این حدیث را ضبط کردند. اینقدر برای کلام اهل بیت (ع) قیمت قائل بودند (3) . مردم نیشابور آن زمان سنّی بودند ولی به شدت محب اهل بیت (ع). به لحاظ محبت شان اینها می شوند الذین اهتدوا و باید مشمول ازدیاد هدایت و ایتای تقوا شوند لذا خدا امام رضا (ع) را به عنوان حصن و تقوای حفظ در آخرالزمان به ایران می فرستد (4).
در حدیث می فرمایند: کلمه لا اله الا الله یک حصن است ولی برای کسانی که به «شروط» از جمله امام رضا (ع) بپردازند. در این آیات هم پس از «تذکر به اشراط»، خداوند اجازه اعمال لا اله الا الله را به رسول الله (ص) می دهد. اگر کسی در حصن لا اله الا الله بیاید خداوند او را مشمول استغفار اهل بیت (ع) می کند. این همان چیزی است که خدا برای محبین اهل بیت (ع) در ایران خواسته است.
بحث مان در مورد انتظار بود. خلاصه اینکه ما باید بعد از هزار و اندی سال از تشریف فرمایی امام رضا (ع) به ایران؛ گروه های «پرداختن به اشراط» راه می انداختیم و خودمان را برای «ماجرای ساعت» آماده می کردیم. بنا بر بسیاری از احادیث منظور از ساعت، قیام امام زمان (ع) است (5). خدا انتظار ظهور بدون تذکر به اشراط را قبول ندارد بلکه انتظار بدون پرداختن به اشراط باعث می شود بغتتاً وارد آخرالزمان شویم. بغتتاً یعنی چه؟ یعنی «و هم لا یشعرون»(6). انتظار بدون تذکر به اشراط یعنی انتظار بدون شعور.
و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین