صراط عشق؛ مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری
بنیانگذار جمهوری اسلامی در سوم اسفندماه 67 با صدور پیامی خطاب به روحانیون، مراجع، مدرسین، طلاب و ائمه جمعه و جماعات که «منشور روحانیت» نام گرفت، استراتژی نظام جمهوری اسلامی ایران و رسالت حوزه‌های علمیه را تعیین کردند.
: حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی در سوم اسفندماه سال 1367 پیام مهمی را خطاب به روحانیون، مراجع، مدرسین، طلاب، ائمۀ جمعه و جماعات صادر کردند و در این پیام سیاست‌های استراتژیک انقلاب اسلامی را در برخورد با افرادی که در مقابله با نهضت انقلاب اسلامی به مقابله برخواسته بودند تشریح کردند.
به‌مناسبت فرارسیدن سالروز صدور این پیام تاریخی
حوزه‌های علمیه مهم‌ترین پایگاه اسلام و تشیع
اولین بخش این پیام، امام خمینی(ره) تأکید می‌کند که:« اگر فقهای عزیز نبودند، معلوم نبود امروز چه علومی به‌عنوان علوم قرآن و اسلام و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) به خورد تودهها داده بودند.» و در واقع خدمات مجاهدانه و مخلصانۀ علمای گذشته را مهم‌ترین دلیل حفظ اسلام و تشیع می‌داند.
در ادامه امام خمینی(ره) با اشاره به اینکه در بعد خدمات حوزه‌های علمیه سخن بسیار است و حوزه‌ها از نظر منابع و شیوه‌های بحث و اجتهاد، غنی و دارای ابتکارند، می‌فرماید: «از مجاهدات علمی و فرهنگی آنان که بحق از جهاتی افضل از دماء شهیدان است که بگذریم، آنان در هر عصری از اعصار برای دفاع از مقدسات دینی و میهنی خود مرارت‌ها و تلخی‌هایی متحمل شدهاند و همراه با تحمل اسارت‌ها و تبعیدها، زندان‌ها و اذیت و آزارها و زخم زبان‌ها، شهدای گرانقدری را به پیشگاه مقدس حق تقدیم نمودهاند. شهدای روحانیت منحصر به شهدای مبارزه و جنگ در ایران نیستند، یقیناً رقم شهدای گمنام حوزه‌ها و روحانیت که در مسیر نشر معارف و احکام الهی به دست مزدوران و نامردمان، غریبانه جان باختهاند زیاد است.»
علمای اسلام پیشتازان در نهضت‌ها و انقلاب‌ها
امام راحل با بیان پیشتازی علما در هر نهضت و انقلاب الهی و مردمی، علمای اسلام را اولین افرادی می‌داند که بر تارک جبینشان خون و شهادت نقش بسته است. ایشان در می‌فرماید: «خدا را سپاس می‌گزاریم که از دیوارهای فیضیه گرفته تا سلول‌های مخوف و انفرادی رژیم شاه و از کوچه و خیابان تا مسجد و محراب امامت جمعه و جماعات و از دفاتر کار و محل خدمت تا خطوط مقدم جبههها و میادین مین، خون پاک شهدای حوزه و روحانیت افق فقاهت را گلگون کرده است و در پایان افتخارآمیز جنگ تحمیلی نیز رقم شهدا و جانبازان و مفقودین حوزه‌ها نسبت به قشرهای دیگر زیادتر است.» امام معتقد بود که علمای اصیل اسلام هرگز زیر بار سرمایه‌داران و پولپرستان و خوانین نرفته‌اند و همواره این شرافت را برای خود حفظ کردهاند.
ترویج فقاهت بدون نگاه به زور و سرمایه
امام خمینی(ره) در بخش بعدی پیام خود به نحوۀ اقبال مردم روحانیون در طول تاریخ اشاره می‌کند و می‌فرماید: «در ترویج روحانیت و فقاهت نه زور سر نیزه بوده است، نه سرمایه پول پرستان و ثروتمندان، بلکه هنر و صداقت و تعهد خود آنان بوده است که مردم آنان را برگزیدهاند … خصوصیات بزرگی چون قناعت و شجاعت و صبر و زهد و طلب علم و عدم وابستگی به قدرت‌ها و مهم‌تر از همه احساس مسئولیت در برابر تودهها، روحانیت را زنده و پایدار و محبوب ساخته است.»
خطر تحجرگرایان و القای شعار جدایی دین از سیاست
امام خمینی(ره) مسئلۀ کتاب آیات شیطانی را یک کار حساب شده برای زدن ریشۀ دین و دینداری و در رأس آن اسلام و روحانیت می‌داند و خداوند را همواره حافظ و نگهبان این مشعل مقدس می‌داند. امام در ادامه این حمایت‌های الهی را به معنای اینکه از همۀ روحانیون دفاع کنند نمی‌داند و می‌فرماید: «امروز عده‌ای با ژست مقدس‌مآبی چنان تیشه به ریشه دین و انقلاب و نظام میزنند که گویی وظیفه‌ای غیر از این ندارند. خطر تحجرگرایان و مقدس نمایان احمق در حوزه‌های علمیه کم نیست. طلاب عزیز لحظهای از فکر این مارهای خوش خط و خال کوتاهی نکنند، اینها مروّج اسلام امریکاییاند و دشمن رسول اللَّه.»
حضرت امام معتقد بود که استکبار دو راه برای ضربه زدن به روحانیت را انتخاب کرده است: «یکی راه ارعاب و زور و دیگری راه خدعه و نفوذ در قرن معاصر». امام ضربات روحانیت ناآگاه و آگاهِ وابسته، را به مراتب کاری‌تر از دیگران می‌دانستند و فرمودند: «در شروع مبارزات اسلامی اگر می خواستی بگویی شاه خائن است، بلافاصله جواب می شنیدی که شاه شیعه است! عده‌ای مقدس‌نمای واپسگرا همه چیز را حرام می‌دانستند و هیچ‌کس قدرت این را نداشت که در مقابل آنها قد علم کند. خون دلی که پدر پیرتان از این دسته متحجر خورده است هرگز از فشارها و سختی‌های دیگران نخورده است. وقتی شعار جدایی دین از سیاست جا افتاد و فقاهت در منطق ناآگاهان غرق شدن در احکام فردی و عبادی شد و قهراً فقیه هم مجاز نبود که از این دایره و حصار بیرون رود و در سیاست [و] حکومت دخالت نماید.»
امام خمینی با ابراز ناراحتی از روندی که برخی در حوزه‌های علمیه در پیش گرفته بودند اظهار داشت: «به زعم بعضی افراد، روحانیت زمانی قابل احترام و تکریم بود که حماقت از سراپای وجودش ببارد و الّا عالم سیّاس و روحانی کاردان و زیرک، کاسهای زیر نیم کاسه داشت. و این از مسائل رایج حوزه‌ها بود که هر کس کج راه میرفت متدین‌تر بود. یاد گرفتن زبان خارجی، کفر و فلسفه و عرفان، گناه و شرک به‌شمار میرفت. در مدرسه فیضیه فرزند خردسالم، مرحوم مصطفی از کوزهای آب نوشید، کوزه را آب کشیدند، چرا که من فلسفه میگفتم. تردیدی ندارم اگر همین روند ادامه مییافت، وضع روحانیت و حوزه‌ها، وضع کلیساهای قرون وسطی می‌شد که خداوند بر مسلمین و روحانیت منت نهاد و کیان و مجد واقعی حوزه‌ها را حفظ نمود.»
«ترویج تفکر “شاه سایه خداست” و یا با گوشت و پوست نمیتوان در مقابل توپ و تانک ایستاد و اینکه ما مکلف به جهاد و مبارزه نیستیم و یا جواب خون مقتولین را چه کسی می‌دهد و از همه شکنندهتر، شعار گمراهکننده حکومت قبل از ظهور امام زمان (علیه‌السلام) باطل است و هزاران إن قُلت دیگر، مشکلات بزرگ و جان‌فرسایی بودند که نمیشد با نصیحت و مبارزه منفی و تبلیغات جلوی آنها را گرفت؛ تنها راه حل، مبارزه و ایثار خون بود که خداوند وسیلهاش را آماده نمود.»
«آن قدر که اسلام از این مقدسین روحانی‌نما ضربه خورده است، از هیچ قشر دیگر نخورده است و نمونه بارز آن مظلومیت و غربت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) که در تاریخ روشن است. بگذارم و بگذرم و ذائقهها را بیش از این تلخ نکنم. ولی طلاب جوان باید بدانند که پروندۀ تفکر این گروه هم‌چنان باز است و شیوۀ مقدس‌مآبی و دین فروشی عوض شده است.»
موفقیت انقلاب در اکثر اهداف و زمینه‌ها
امام پس از انتقادات جدی به تحجرگرایان، به مردم گوشزد می‌کند که مبادا برخورد قاطع نظام با متخلفین دستاویزی برای تبلیغات علیه روحانیون متعهد گردد و به طلاب و علما هم هشدار می‌دهند که مراقب باشند که اختلاف سلیقهها و ضعف مدیریت‌ها منجر به برهم خوردن الفت و وحدت طلاب و علما نشود. امام خمینی(ره) در ادامه با اشاره به ناهمواری‌هایی که در راه ملت ایران بوجود آورده‌اند فرمودند: «در یک تحلیل منصفانه از حوادث انقلاب خصوصاً از حوادث ده سال پس از پیروزی باید عرض کنم که انقلاب اسلامی ایران در اکثر اهداف و زمینه‌ها موفق بوده است و به یاری خداوند بزرگ در هیچ زمینهای مغلوب و شکست خورده نیستیم، حتی در جنگ پیروزی از آن ملت ما گردید و دشمنان در تحمیل آن همه خسارات چیزی به دست نیاوردند.»
دفاع مقدس و ادای تکلیف
امام خمینی (ره) در بخش بعدی پیام خود به جنگ نابرابر ایران در مقابل رژیم بعث می‌پردازد و از دستاوردهای ملت ایران در این دوره را شناخت دوست و دشمن می‌داند و از نتایج این جنگ اقناع ملت ایران برای ایستادگی روی پای خود یاد می‌کند. امام در واکنش به برخی تحلیلی‌های غلطی که توسط برخی مسئولین، همچون آیت الله منتظری به جامعه تزریق می‌شد واکنش نشان می‌دهد و می‌فرماید: «من در اینجا از مادران و پدران و خواهران و برادران و همسران و فرزندان شهدا و جانبازان به خاطر تحلیل‌های غلط این روزها رسماً معذرت میخواهم و از خداوند میخواهم مرا در کنار شهدای جنگ تحمیلی بپذیرد. ما در جنگ برای یک لحظه هم نادم و پشیمان از عملکرد خود نیستیم. راستی مگر فراموش کردهایم که ما برای ادای تکلیف جنگیدهایم و نتیجه فرع آن بوده است. ملت ما تا آن روز که احساس کرد که توان و تکلیف جنگ دارد به وظیفه خود عمل نمود. و خوشا به حال آنان که تا لحظه آخر هم تردید ننمودند، آن ساعتی هم که مصلحت بقای انقلاب را در قبول قطعنامه دید و گردن نهاد، باز به وظیفه خود عمل کرده است، آیا از اینکه به وظیفه خود عمل کرده است نگران باشد؟ نباید برای رضایت چند لیبرال خود فروخته در اظهار نظرها و ابراز عقیدهها به گونهای غلط عمل کنیم که حزب اللَّه عزیز احساس کند جمهوری اسلامی دارد از مواضع اصولیاش عدول می‌کند.»
عملکرد لیبرال‌ها در اوایل انقلاب
امام خمینی(ره) در این بخش انتقادات جدی ای به مسئولین لیبرال وارد می‌کنند و می‌فرماید: «انقلاب به هیچ گروهی بدهکاری ندارد و ما هنوز هم چوب اعتمادهای فراوان خود را به گروه‌ها و لیبرال‌ها میخوریم، آغوش کشور و انقلاب همیشه برای پذیرفتن همه کسانی که قصد خدمت و آهنگ مراجعت داشته و دارند گشوده است ولی نه به قیمت طلبکاری آنان از همه اصول، که چرا مرگ بر آمریکا گفتید! چرا جنگ کردید! چرا نسبت به منافقین و ضد انقلابیون حکم خدا را جاری میکنید؟ چرا شعار نه شرقی و نه غربی دادهاید؟ چرا لانه جاسوسی را اشغال کردهایم و صدها چرای دیگر.»
«تا من هستم نخواهم گذاشت حکومت به دست لیبرال‌ها بیفتد، تا من هستم نخواهم گذاشت منافقین اسلام این مردم بیپناه را از بین ببرند، تا من هستم از اصول نه شرقی و نه غربی عدول نخواهم کرد، تا من هستم دست ایادی امریکا و شوروی را در تمام زمینه‌ها کوتاه میکنم و اطمینان کامل دارم که تمامی مردم در اصول همچون گذشته پشتیبان نظام و انقلاب اسلامی خود هستند که علاوه بر ده‌ها و صدها صحنه اعلام حضور و آمادگی خود امسال نیز در راهپیمایی 22 بهمن حقیقت آمادگی کامل خویش را به جهانیان نشان دادند و واقعاً دشمنان انقلاب را شگفت زده کردند که تا کجا حاضر به فداکاریاند. من در اینجا خود را شرمنده و کوچک‌تر از آن میدانم که زبان به وصف و تقدیر از آنان بگشایم.»
وظایف طلاب انقلابی و جامعه مدرسین
حضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی(ره) دربارۀ وظیفۀ طلاب و جامعه مدسین چنین می‌فرماید: «اگر روحانیون طرفدار اسلام ناب و انقلاب دیر بجنبند ابرقدرت‌ها و نوکرانشان مسائل را به نفع خود خاتمه می‌دهند. جامعه مدرسین باید طلاب عزیز انقلابی و زحمت کشیده و کتک خورده و جبهه رفته را از خود بدانند. حتماً با آنان جلسه بگذارند و از طرح‌ها و نظریات آنان استقبال نمایند و طلاب انقلابی هم مدرسین عزیز طرفدار انقلاب را محترم بشمارند و با دیده احترام به آنان بنگرند و در مقابل طیف بیعرضه و فرصت‌طلب و نق زن ید واحده باشند و خود را برای ایثار و شهادت در راه هدایت مردم آمادهتر کنند».
«هدف اساسی این است که ما چگونه میخواهیم اصول محکم فقه را در عمل فرد و جامعه پیاده کنیم و بتوانیم برای معضلات جواب داشته باشیم و همه ترس استکبار از همین مسأله است که فقه و اجتهاد جنبه عینی و عملی پیدا کند و قدرت برخورد در مسلمانان به وجود آورد».
لزوم تحقق فقه عملی اسلام
روحانیون و مردم عزیز حزب اللَّه و خانوادههای محترم شهدا حواسشان را جمع کنند که با این تحلیل‌ها و افکار نادرست خون عزیزانشان پایمال نشود. ترس من این است که تحلیلگران امروز، ده سال دیگر بر کرسی قضاوت بنشینند و بگویند که باید دید فتوای اسلامی و حکم اعدام سلمان رشدی مطابق اصول و قوانین دیپلماسی بوده است یا خیر؟ و نتیجه گیری کنند که چون بیان حکم خدا آثار و تبعاتی داشته است و بازار مشترک و کشورهای غربی علیه ما موضع گرفته‌اند، پس باید خامی نکنیم و از کنار اهانت کنندگان به مقام مقدس پیامبر و اسلام و مکتب بگذریم! خلاصه کلام اینکه ما باید بدون توجه به غربِ حیلهگر و شرق متجاوز و فارغ از دیپلماسی حاکم بر جهان در صدد تحقق فقه عملی اسلام برآییم.»
متن کامل این پیام مهم و تاریخی حضرت امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه) که به «منشور روحانیت» مشهور است، توسط مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) منتشر شده است. برای تهیۀ این منشور ارزشمند به اینجا مراجعه کنید.
