صراط عشق؛ مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری
با عضویت ایران در بریکس، فعالیت، نقش و حضور ایران در نهادهایی که ذیل بریکس تعریف شده‌اند، افزایش پیدا خواهد کرد. یکی از این نهادها بانک توسعه بریکس است که با هدف تامین مالی و سرمایه‌گذاری در کشورهای عضو بانک شکل گرفته است.
: با رویکرد متوازن سیاست خارجه دولت سیزدهم، ایران توانست عضو دائم گروه بریکس شود. این گروه که با هدف پایان دادن به سلطه دلار و تغییر نظم یک‌جانبه کنونی به نظم چندجانبه جهانی، تشکیل شده است، می‌تواند بی‌اثر کردن تحریم‌ها را نیز برای ایران به همراه داشته باشد.
بریکس متشکل از ۵ پنج کشور چین، روسیه، برزیل، هند و آفریقای جنوبی است که پس از بحران پولی و مالی سال ۲۰۰۸ این گروه را تشکیل دادند. هدف از تشکیل این گروه حذف دلار از معاملات اقتصادی و شکست هژمونی آمریکا بود. در واقع این کشورها که به عنوان قدرت‌های اقتصادی نوظهور نیز شناخته می‌شوند، برای گسترش روابط اقتصادی خود به دور از سلطه و دخالت آمریکا و داشتن عملکردی مستقل، دست به تشکیل بریکس زدند.
اخیرا نیز ایران به همراه ۵ کشور دیگر عربستان، امارات، آرژانتین، اتیوپی و مصر عضو جدید این گروه شدند. عضویت جمهوری اسلامی در این گروه نه تنها دستاوردهای زیادی برای خودش دارد بلکه دستاوردهایی برای گروه بریکس نیز به همراه خواهد داشت. در همین راستا، سیدحسن محفوظی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با رجانیوز به تشریح کامل تاریخچه بریکس، اهمیت حضور ایران در کنار دیگر اعضای این گروه و دستاوردها و ملاحظات عضویت در این نهاد پرداخت.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به چیستی گروه بریکس بیان کرد: بریکس سازمان یا اتحادیه اقتصادی نیست. در واقع بریکس گروهی است که به نوعی در واکنش به گروه‌های جی۷ (G۷) یا همان گروه کشورهای صنعتی جهان تشکیل شده است. این واکنش به تصمیمات کلان و راهبردی این کشورها در خصوص اقتصاد، وضعیت آینده صنعت، تجارت، نظام بانکی، روابط مالی، سرمایه‌گذاری و… است.
سیدحسن محفوظی در ادامه افزود: بنابراین بریکس سازمان یا گروه اقتصادی که بین کشورهای عضو آن تعرفه ترجیحی یا تجارت آزادی وجود داشته باشد، نیست.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به انتقادهایی که از سال‌های گذشته به گروه جی۷ می‌شد، اظهار کرد: انتقادها به این گروه از سال‌های گذشته مطرح بوده است. روسیه نیز که حالا عضوی از گروه بریکس است نیز از سال ۱۹۹۸ برای بازه حدودا ۱۵ الی ۲۰ ساله، عضو گروه جی۷ شد و آن را تبدیل به گروه جی۸ کرد اما پس از بحران جنگ روسیه با اوکراین، عملا عضویتش در این گروه لغو شد. علی‌رغم این موضوع این انتقاد نیز وجود داشته است که کشورهایی همچون چین، هند و برزیل که از اقتصادهای مهم جهان هستند اما عضو این گروه نیستند.
وی در ادامه افزود: طبیعتا این رویدادها و اقدامات سبب شد تا این کشورهای اقتصادی نوظهور دور هم جمع شده و ایده تشکیل بریکس را بدهند. بریکسی که ابتدا متشکل از چین، هند، برزیل و روسیه بود و پس از آن، آفریقای جنوبی نیز به آن اضافه شد.
نگاهی به ظرفیت‌های کشورهای عضو بریکس
محفوظی با اشاره به ظرفیت‌های کشورهای عضو بریکس تصریح کرد: با نگاه کلی به وضعیت کشورهای عضو بریکس، متوجه محصولات صادراتی این کشورها خواهید شد. روسیه سرشار از منابع نفتی و گازی است و در نتیجه تامین کننده خوب انرژی برای تولید و صنعت به شمار می‌رود. چین نیز کارخانه بزرگ جهان است و در تولیدات، ابزارآلات و تجهیزات صنعتی سرآمد است. این کشور در سال‌های گذشته در بسیاری از حوزه‌های تکنولوژی، فناوری و صنعت در مرز علم بوده و تقریبا هر چیزی که صنعت یک کشور نیاز دارد را تا حدود زیادی فراهم می‌کند.
وی در ادامه افزود: هند به دلیل جمعیت بالایی که دارد و تلاش‌هایی که در حوزه توسعه صنعت، تجارت و تولید کرده، سرآمد است. طبق چشم‌اندازی که این کشور برای تجارت خود ترسیم کرده، قرار است تا به تجارت هزار میلیارد دلاری با کشورهای دیگر دست یابد. برنامه هند توسعه صنعت و حرکت به سوی صنعتی شدن است.
محفوظی در خصوص ارتباط چین و هند و نیاز آن‌ها به روسیه اظهار کرد: طبیعتا هند و چین برای چاسخ به نیازهای صنعتی خود، به منابع عظیم نفت و گاز نیازمندند. در بریکس نیز روسیه حضور دارد که می‌تواند انرژی کشورها را تامین کند اما با ملاحظات و چالش‌هایی نیز روبه‌رو است. همین چالش‌ها نیز عاملی شد تا کشورهایی همچون ایران، عربستان و امارات نیز به عضویت این گروه در بیایند.
وی در ادامه با اشاره به ظرفیت‌های کشور آفریقای جنوبی بیان کرد: کشوری مثل آفریقای جنوبی که صادرکننده و منبع سرشاری از فلزات گرانبها نظیر طلا بوده و علاوه‌بر آن به نسبت سایر کشورهای آفریقایی رونق اقتصادی و توسعه صنعتی داشته، در بریکس حضور دارد. همچنین در آمریکای جنوبی نیز، برزیل که تولیدکننده کالاهای اساسی و ضروری برای حیات انسان است، در این گروه حضور دارد. بنابراین وقتی به کشورهای عضو بریکس نگاهی انداخته شود، انگار که مکملیت اقتصادی بین این کشورها حاکم است. انرژی از روسیه، کالاهای اساسی از برزیل، کالاها و تجهیزات صنعتی از چین و هند و منبع فلزات گرانبها از آفریقای جنوبی.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به تامین نیازهای کشورهای عضو بریکس توسط سایر اعضا بیان کرد: در چنین شرایطی، هر کدام از کشورهای عضو بریکس وظیفه تامین بخشی از نیازهای سایر کشورها را برعهده دارند. برزیل کالاهای اساسی را تامین می‌کند. روسیه تامین کننده انرژی بوده و هند و چین کالاها و تجهیزات صنعتی را تولید می‌کند. آفریقای جنوبی نیز فلزات لازم را برای دیگر کشورهای عضو فراهم خواهد کرد.
حرکت بریکس به سمت مکملیت اقتصادی
وی در ادامه افزود: وقتی شرایط به این گونه است، ایده و استراتژیک کشورهای عضو برای عضوگیری نیز در راستای مکملیت اقتصادی صورت می‌گیرد. در حال حاضر ۶ کشور قرار است تا به این گروه اضافه شوند. کشورهای ایران، امارات، عربستان، اتیوپی، مصر و آرژانتین. نگاه کلی به ظرفیت‌های این کشورها حاکی از آن است که آرژانتین نیز یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کالاهای اساسی است. مصر دارای منابع سرشار انرژی بوده و آن را با گاز می‌شناسند. عربستان و امارات نیز در حوزه‌هایی همچون نفت و گاز فعال بوده و سرآمد هستند. کشوری مثل اتیوپی نیز دومین کشور پرجمعیت آفریقای جنوبی بوده و از توسعه و پیشرفت خوبی برخوردارد است.
سیدحسن محفوظی با تاکید بر حفظ مکملیت اقتصادی بین کشورهای عضو توسط موسسان بریکس اظهار داشت: موسسان گروه بریکس به دنبال حفظ مکملیت اقتصادی بوده تا در تصمیمات و راهبردهای کلانی که اتخاذ می‌کنند، بازطراحی تجارت جهانی، نظامات بانکی بین‌المللی و اصول مالی، به مشکل نخورده و به نسبت مکملیتی که دارند به همان نسبت نیز تاثیرگذار باشند. در این صورت نیز یک طراحی متناسب و پایداری از این روابط نتیجه خواهد شد و فعالیت و مسئولیت‌پذیری کشورهای عضو نیز به چشم می‌خورد.
این کارشناس اقتصادی بیان کرد: اگر نهاد یا گروهی از کشورها، از قدرت‌های بزرگ و کوچک یا حتی کشورهایی که غیرقدرت‌های جهانی به حساب می‌آیند تشکیل شوند، وضعیت کاریکاتوری خواهند داشت. به همین سبب نیز به تدریج به انفعال کشیده خواهند شد و آن گروه یا اتحادیه قدرتی که سابقا داشته را از دست خواهد داد.
محفوظی با تاکید بر چالش فوق بیان کرد: گروه بریکس به این چالش پاسخ داده‌اند. حدود ۱۶ تا ۳۰ کشور به صورت رسمی و غیررسمی تمایل خود برای عضویت در بریکس را اعلام کرده بودند اما تنها عضویت ۶ کشور توسط بریکس تایید شد. همانطور که گفته شده است این اعضای جدید از ابتدای سال ۲۰۲۴ به عنوان اعضای کامل یا اعضای رسمی بریکس شناخته شده و طبیعتا تا آن زمان یکسری اقدامات در حوزه قانونی کشورها باید انجام داده شود.
این کارشناس در خصوص کشورهایی که تمایل پیوستن به بریکس را داشتند، اظهار کرد: کشورهایی همچون بنگلادش، کوبا، بلاروس، هندوراس، اندونزی، قزاقستان، کویت، تایلند، ونزوئلا، ویتنام و… کشورهایی بودند که به صورت رسمی تمایل خودشان را برای عضویت در بریکس اعلام کرده بودند. همچنین کشورهایی همچون ترکیه، مکزیک، کنگو و… نیز به صورت غیررسمی در جلسات و نشست‌‌های بین‌المللی تمایل خودشان را برای عضویت در این گروه اعلام کرده بودند اما تنها با عضویت ۶ کشور در این مرحله موافقت شده که تحلیلی که از این اتفاق می‌توان داشت، حفظ مکملیت اقتصادی بین کشورها خواهد بود.
محفوظی ادامه داد: این مکملیت اقتصادی شاخص مهمی برای توسعه همکاری اقتصادی کشورها و روابط تجاری آن‌ها است؛ چراکه اگر کشورها با وضعیت کاریکاتوری دور یکدیگر جمع شوند اصلا روابط تجاری و همکاری اقتصادی بین آن‌ها قابل تعریف نخواهد بود. اصلا نمی‌توان با فشار دولت‌ها یا ایجاد زیرساخت‌ها همکاری اقتصادی را توسعه داد و امری بدیهی‌ست که در صورت نبود مکملیت اقتصادی، تجارتی نیز شکل نخواهد گرفت.
این کارشناس اقتصادی در خصوص مکملیت اقتصادی در بین کشورهای عضو بریکس عنوان کرد: این عدم مکملیت در بین کشورهای عضو بریکس وجود ندارد و نوید افزایش کنشگری، فعالیت و مسئولیت‌پذیری کشورهای این گروه را می‌دهد.
دستاوردهای عضویت ایران در بریکس چیست؟
سیدحسن محفوظی با اشاره به دستاوردهایی که عضویت در بریکس برای ایران دارد، بیان کرد: ایران برای بریکس دستاوردهایی خواهد داشت. البته این دستاوردها متقابل بوده و عضویت ایران نیز برای آن دستاوردهایی خواهد داشت. پرداختن به این سوال که «در چه شرایطی عضو بریکس شدیم؟» مهم است.
وی در ادامه افزود: ما کشوری هستیم که به صورت سنتی صادرکننده نفت، گار و میعانات گازی بوده و سرشار از منابع انرژی هستیم. در این شرایط ایران باید نقش جدیدی پیدا کند تا بتواند بیش از پیش در تامین انرژی کشورهای هم‌پیمان خود که در بریکس هستند، ایفای نقش کند. در واقع کشورهایی که نیاز به انرژی ایران خواهند داشت از جمله چین، آفریقای جنوبی، اتیوپی و هند حساب دیگری روی بخش انرژی ایران باز خواهند کرد و توسعه‌ای در حوزه انرژی کشور رقم خواهد خورد. متقابلا نیز برای تامین امنیت انرژی این کشورها نیاز به جذب سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی داریم که همین کشورها را می‌توان برای سرمایه‌گذاری و ساخت پالایشگاه، استخراج نفت، سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف صنعت انرژی و… جذب کرد.
این کارشناس اقتصادی در خصوص دیگر دستاوردی که عضویت در بریکس برای کشور خواهد داشت افزود: موضوع دیگر تامین کالاهای اساسی است. آرژانتین و برزیل کشورهایی هستند که در تولید کالاهای اساسی سابقه خوبی داشته‌اند. روسیه نیز در بین کشورها است که سابقه خوبی برای تولید گندم دارد. هند نیز تولیدکننده و صادرکننده محصولات کشاورزی است. در مقابل ایران نیز علی‌رغم تولیدی که دارد اما واردکننده کالاهای اساسی بوده و سالانه ۱۵ الی ۲۰ میلیارد دلار صرف واردات کالاهای اساسی می‌کند. بعضی اوقات نیز این محصولات از کشورهای واسطه تامین شده و طبیعتا کارمزد بالاتری دارند و افزایش همکاری کشورهای بریکس و کشورهای عضو جدید، در حوزه تامین کالاهای اساسی می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند.
محفوظی در خصوص جایگاه ایران در مجامع بین‌المللی پس از عضویت در بریکس بیان کرد: با عضویت ایران در بریکس، فعالیت، نقش و حضور ایران در نهادهایی که ذیل بریکس تعریف شده‌اند، افزایش پیدا خواهد کرد. یکی از این نهادها بانک توسعه بریکس است که با نام NDB شناخته می‌شود. این بانک با هدف تامین مالی و سرمایه‌گذاری در کشورهای عضو بانک شکل گرفته است. این بانک در حوزه‌هایی مثل IT، حمل و نقل و انرژی، سرمایه‌گذاری می‌کند و حجم سرمایه‌گذاری این بانک از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۲ حدود ۳۰ الی ۴۰ میلیارد دلار بوده است.
این کارشناس در ادامه افزود: در حال حاضر ۵ کشور بریکس عضو این بانک هستند و علاوه‌بر آن کشورهایی مثل امارات، مصر و اروگوئه عضو این بانک هستند. در واقع تشکیل نهادی مثل NDB که تامین مالی و سرمایه‌گذاری در کشورها را انجام می‌دهد، ظاهرا بازویی برای پیشبرد اهداف بریکس بوده است.
ترانزیت عامل اصلی عضویت ایران در بریکس است
وی ادامه داد: بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها و وام‌های داده شده از سوی بانک توسعه بریکس در حوزه حمل و نقل بوده است. حوزه حمل و نقل و ترانزیت را نباید نادیده گرفت. ایران کشور واسطه‌ای در کریدور شمال-جنوب است. شمال و جنوبی که اگر هدف اصلی آن اتصال دو کشور هند و روسیه باشد، ایران در این مسیر قرار گرفته است و آن را تکمیل می‌کند. افزایش نقش ایران در این کریدور و همچنین کریدورهای دیگری همچون ابتکار کمربندراه چین (جاده ابریشم) از دستاوردهایی است که عضویت ایران برای بریکس دارد.
محفوظی با اشاره به روابط ایران با کشورهای عضو بریکس بیان کرد: ایران با اکثر کشورهای عضو بریکس چه موسس و چه اعضای جدید، روابط دو جانبه خوبی دارد. با چین برنامه ۲۵ ساله را دارد. با روسیه مذاکرات و صحبت‌هایی در خصوص برنامه‌های راهبردی و استراتژیک ۲۰ ساله داشتیم. چند ماه گذشته با عربستان مذاکراتی کرده و همکاری‌ها را افزایش دادیم. تجارت خوبی میان ایران و امارات وجود دارد. با برزیل و آرژانتین نیز روابط خوبی داریم. فرصتی که برای ایران به وجود آمده است اینگونه بوده که در این شرایط همکاری‌های دوجانبه خود را به چندجانبه‌گرایی تبدیل کند.
وی ادامه داد: اگر ایران با کشوری همچون چین، وارد تعاملات و همکاری‌های ۲۵ ساله می‌شود، نقش‌آفرینی‌های ایران و چین نیست بلکه نقش‌آفرینی ایران است. در واقع حضور ایران در بریکس می‌تواند همکاری‌های دوجانبه ایران و کشور دیگر را به همکاری‌های چندجانبه تبدیل کند. ما باید انتظار این را داشته باشیم که پروژه‌هایی با حضور، فعالیت و مسئولیت‌پذیری چند کشور در داخل ایران شروع شود.
این کارشناس اقتصادی در ادامه بیان کرد: اگر بریکس را زنجیر ارزش منطقه نام‌گذاری کنیم، منطقه به تعبیری بریکس در نظر گرفته شده و حضور ایران در زنجیر ارزش منطقه‌ای می‌تواند یکی از دستاوردهای مهم بریکس برای ایران باشد که افزایش تولیدات و کیفیت تجهیزات صنعتی، افزایش سرمایه‌گذاری در کشور و افزایش نقش‌آفرینی ایران در سایر کشورها را به همراه خواهد داشت و از تک محصولی بودن فاصله خواهیم گرفت. این‌ها دستاوردهایی است که در بستر بریکس برای ایران فراهم خواهد شد.
توجه به ملاحظات عضویت در بریکس مهم است
سیدحسن محفوظی در خصوص ملاحظات لازم عضویت در بریکس اظهار کرد: گروه‌ها و نهادهای زیادی وجود دارند که بسیاری از کشورها عضو آن‌ها هستند اما همکاری بین کشورهای عضو شکل نگرفته است. اگر فعالان کشورها چالش‌ها را پررنگ و نقاط اشتراک را کم‌رنگ کنند و جایگاهی برای خودشان در گروه‌هایی که عضو هستند قائل نباشند، به حاشیه کشیده خواهند شد.
وی در ادامه افزود: طبیعتا ما با برخی از کشورهای عضو بریکس و اعضای جدید چالش‌هایی خواهیم داشت که باید حل شوند. ملاحظه دیگر بحث درهم تنیدگی و همکاری شرکت‌ها و بنگاه‌های بزرگ اقتصادی کشورهای عضو بریکس با یکدیگر است. این موضوع باید از جانب ایران پیشنهاد شود که کشورهای عضو بریکس چه اعضای قدیم و چه اعضای جدید، شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی بزرگ خود را شناسایی و معرفی کنند و در سطح کلان حاکمیتی، راهبرد همکاری بین این بنگاه‌های اقتصادی در کشورهای مختلف تعیین و اعلام شود.
این کارشناس اقتصادی در پایان افزود: ملاحظه دیگری که وجود دارد، قواعد عضویت در یک گروه و سازمان است. عضویت در هر گروه و سازمانی یکسری قواعد خاص داشته و طبیعتا باید وارد یکسری قراردادها شویم. در برخی مشارکت‌ها شرکت کرده و مواردی را بپذیریم و البته در مقابل نیز باید سایر کشورها نیز سکری قواعد و شرایط را بپذیرند. ملاحظه این بوده که کشورهای جدید و موسسان بریکس باید به این قواعد عمل کرده و به آن‌ها پایبند بمانند. عملا در ساختار اقتصادی ایران نیز باید یکسری شرایط پذیرفته شود.
وی ادامه داد: شرایط عضویت کامل و افزایش و توسعه همکاری‌ها با این کشورها شاید قوانین اجباری نباشند اما اصلاح حکمرانی اقتصادی، اصلاح ساختار، اصلاح بروکراسی‌های مربوط به کسب و کار در ایران از جمله ملاحظاتی بوده که باید مد نظر گرفته شوند.
