فیلم| دیدگاه امام خمینی(ره) درباره علم و تزکیه

تقدم تزکیه بر تعلیم‏

‏‏مسئله تربیت بالاتر از تعلیم است. در آن آیۀ شریفه هم تلاوت‏‎ ‎‏آیات قرآن را؛ یعنی رساندن آن تعلیماتی که در راه تربیت و تعلیم‏‎ ‎‏است، بعد از اینکه این را می فرماید، بعد ‏‏وَیُزَکّیهِمْ‏‏ [جمعه 2]‎‏را می فرماید. از‏‎ ‎‏این ممکن است استفاده بشود که مسئلۀ تزکیه و مسئلۀ تزکیۀ نفس‏‎ ‎‏اهمیتش بیشتر از مسئله تعلیم کتاب و حکمت است، مقدمه از‏‎ ‎‏برای این است که کتاب و حکمت در نفس انسان واقع بشود. اگر‏‎ ‎‏تزکیه بشود انسان، تربیت بشود و به تربیتهایی که انبیا ـ علیهم‏‎ ‎‏السلام ـ برای بشر هدیه آوردند، بعد از تزکیه کتاب و حکمت هم‏‎ ‎‏در او به معنای حقیقی خودش، در نفس انسان نقش می بندد و‏‎ ‎‏انسان به کمال مطلوب می رسد. و لهذا بعد از یک آیۀ دیگر‏‎ ‎‏می فرماید که: ‏‏مَثَلُ الَّذینَ حُمِّلُوا التَّوْریةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوها کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ‏‎ ‎‏اَسْفاراً ‏ [1]‎‏می خواهد بفرماید که علم تنها فایده ندارد. علمی که تربیت‏‎ ‎‏در او نباشد، تزکیه در او نباشد، این علم فایده ندارد. همان طوری‏‎ ‎‏که اگر الاغ و حمار، چنانچه الاغ به بار او کتاب باشد، هر کتابی‏‎ ‎‏باشد، کتاب توحید باشد، کتاب فقه باشد، کتاب انسانشناسی‏‎ ‎‏باشد، هر چه باشد، در بار او باشد و به دوش او باشد، چطور‏‎ ‎‏فایده ندارد و آن حمار از او استفاده نمی کند؛ آنهایی هم که انبار‏‎ ‎‏علم در باطنشان هست و باطنشان تمام علوم را فرض کنید، تمام‏‎ ‎‏صناعات را، تمام تخصصات را داشته باشند، لکن تربیت و تزکیه‏‎ ‎‏نشده باشند، آنها هم آن علومشان برای آنها فایده ندارد، بلکه‏‎ ‎‏بسیاری از اوقات مضرّ است. بسیاری از اوقات هست که آن کسی‏‎ ‎‏که عالم است، آن کسی که همه چیز را می داند لکن تزکیه نشده‏‎ ‎‏است، تصفیه نشده است، تربیت الهی نشده است، آن علمش‏‎ ‎‏وسیله است از برای اینکه بشر را به تباهی بکشد. چه بسا عالمانی‏‎ ‎‏که برای بشر تباهی هدیه می آوردند. آنها از جهال بدتر هستند و‏‎ ‎‏چه بسا متخصصانی که برای بشر هلاکت ایجاد می کنند، تباهی‏‎ ‎‏ایجاد می کنند. آنها از مردم عامی بدتر هستند. ضررشان بیشتر‏‎ ‎‏است. همان است که قرآن فرمود که: ‏‏کَمَثَلِ الْحِمارِ‏‏ و از آن هم بالاتر‏‎ ‎‏اینکه موجب صدمه به دیگران می شود. شما که برای تربیت معلم‏‎ ‎‏قیام کردید، و هر کس که برای تربیت معلم قیام کرده است باید‏‎ ‎‏بداند که اولاً شغل، شغلی الهی است. خدای تبارک و تعالی مربّی‏‎ ‎‏معلّمین است که انبیا باشند. اولاً شغل، شغلی الهی است و ثانیاً‏‎ ‎‏تربیت و تزکیه، مقدّم بر تعلیم است. مدرسه های ما، دانشسراهای‏‎ ‎‏ما، دانشگاههای ما و همۀ مدارس علوم ـ چه علوم اسلامی یا غیر‏‎ ‎‏اسلامی باشد ـ اینها اگر در آنها تربیت باشد، تزکیه باشد، آنها‏‎ ‎‏می توانند خدمتها بکنند و برای بشر سعادت را به هدیه بیاورند. و‏‎ ‎‏همۀ سعادتهای بشر از علم و ایمان و تزکیه است: ‏‏اِنَّ الاِنْسانَ لَفی‏‎ ‎‏خُسْرْ‏‎[2]‎‏ انسان، اصلش این حیوانی که به اسم انسان خوانده می شود،‏‎ ‎‎‏در خسارت و زیان است مگر یک طایفه. آنهایی که ایمان آوردند‏‎ ‎‏به خدای تبارک و تعالی و آنچه که او فرموده است، و اعمال‏‎ ‎‏صالحه بجا آوردند، و از آثارش هم این است که ‏‏تَواصَوْا بِالْحَقِّ‏‎[3]‎‎ ‎‏توصیه به حق و توصیه به صبر می کنند. والاّ اگر از این استثنای ‏‏اِلاَّ‏‎ ‎‏الَّذینَ آمَنُوا‏‎[4]‎‏ خارج شد، ‏‏لَفی خُسْر‏‏ است، در خسران است، در زیان‏‎ ‎‏است. کوشش کنید که تربیت بشوید و تزکیه بشوید قبل از اینکه‏‎ ‎‏تعلیم و تعلم باشد. کوشش کنید که همدوش با درس خواندن و‏‎ ‎‏تعلیم، تربیت باشد که او مقدّم است به حسب رتبه بر تعلیم و بر‏‎ ‎‏تلاوت آیات و بر تعلیم کتاب و حکمت. تربیت معلّم باید بکنید؛‏‎ ‎‏یعنی معلّمینی تربیت بشوند که این معلمین علاوه بر اینکه آگاهی‏‎ ‎‏بر همۀ علومی که مورد احتیاج انسان است و مورد احتیاج بشر،‏‎ ‎‏چه در دنیا و چه در آخرت هست، علاوه بر این و مقدم بر این،‏‎ ‎‏تزکیه در کار باشد، تصفیۀ نفس در کار باشد، والاّ تربیتهای شما و‏‎ ‎‏تعلیمهای شما بدون تزکیه و بدون اینکه تصفیه نفس بشود، برای‏‎ ‎‏بشر اگر ضرر نیاورد، نفع نخواهد آورد بلکه ضرر دارد.

کتابتهذیب نفس وسیروسلوک ازدیدگاه امام خمینی(س) صفحه 52و 51

1. «مَثَل کسانی که علم تورات به آنان داده شد، سپس به آن عمل نکردند، همانند چهارپایی است که کتابها را بر آن بار کنند؛ بد است مثل گروهی که آیات خدا را تکذیب کردند، و خداوند گروه ستمکاران را هدایت نمی کند»؛ (جمعه / 5).

2. سوره عصر / 2.

3. سوره عصر / 3.

3. سوره عصر / 3.