خطبۀ فدکیه| نقش پیامبر و امیرالمؤمنین (صلوات الله علیهما ع) در نجات عهدشکنان عرب

،‌ خطبه فدکیه یکی از ماندگارترین و پر مضمون‌ترین روایات رسیده از جانب اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام است. این خطبه، منسوب به حضرت فاطمه سلام‌الله علیها است. آن بانوی بزرگوار به بهانه اعتراض نسبت به غصب فدک، به مسجد النبی رفت و در ورای پرده به ایراد سخنرانی پرداخت. این خطبه مجموعه‌ای از معارف را در زمینه‌های خداشناسی، نبوت و بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، عظمت قرآن، فلسفه احکام و ولایت در بردارد. متن این خطبه در منابع شیعه و اهل سنت نقل شده است.

حضرت زهرا سلام‌الله علیها در این فراز از خطبه فدکیه،‌ آن زمان که می‌خواهند از وضعیت عرب جاهلی سخن بگویند، با اشاره به آیه‌ای از سوره آل‌عمران تفسیری زیبا و پر معنا از آیه ارائه داده، می‌فرماید «وَ کُنْتُمْ عَلى شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ» (103 آل عمران) مُذْقَةَ الشَّارِبِ، وَ نُهْزَةَ الطَّامِعِ، وَ قُبْسَةَ الْعِجْلانِ، وَ مَوْطِی‏ءَ الْاَقْدامِ، تَشْرَبُونَ الطَّرْقَ، وَ تَقْتاتُونَ الْقِدَّ، اَذِلَّةً خاسِئینَ، تَخافُونَ اَنْ یَتَخَطَّفَکُمُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِکُمْ، فَاَنْقَذَکُمُ اللَّهُ تَبارَکَ وَ تَعالی بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ بَعْدَ اللَّتَیَّا وَ الَّتی، وَ بَعْدَ اَنْ مُنِیَ بِبُهَمِ الرِّجالِ، وَ ذُؤْبانِ الْعَرَبِ، وَ مَرَدَةِ اَهْلِ الْکِتابِ کُلَّما اَوْقَدُوا ناراً لِلْحَرْبِ اَطْفَأَهَا اللَّهُ، (مائده64)» یعنی «شما (مردم عرب) بر کناره پرتگاهى از آتش قرار داشته» (103 آل‌عمران) و مانند جرعه‏‌اى آب بوده و در معرض طمع طمّاعان قرار داشتید، همچون آتش‏زنه‌‏اى بودید که بلافاصله خاموش مى‌‏شد، لگدکوب روندگان بودید، از آبى مى‏‌نوشیدید که شتران آن را آلوده کرده بودند، و از پوست درختان به عنوان غذا استفاده مى‏‌کردید، خوار و مطرود بودید، مى‌‏ترسیدند که مردمانى که در اطراف شما بودند شما را بربایند، تا خداى تبارک و تعالى بعد از چنین حالاتى شما را به دست محمد‌ (ص) نجات داد، بعد از آنکه از دست قدرتمندان و گرگ‌هاى عرب و سرکشان اهل کتاب ناراحتی‌ها کشیدید «هرگاه آتش جنگ برافروختند، خداوند خاموشش کرد» (مائده64)

• زمانی که حضرت زهرا زیورآلات خود را صرف نیازمندان کرد

طبق این خطبه می‌توان به وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مردم جزیرةالعرب پی برد؛ از جهت سیاسی و اجتماعی به شدت منکوب و مطرود پادشاهان و اربابان عصر خود بودند و از جهت اقتصادی در اسفبارترین وضع ممکن قرار داشتند تا حدی که از پوست درختان به عنوان غذا استفاده می‌کردند؛ در چنین شرایطی حضرت محمد صلی الله علیه و آله از جانب خداوند به نبوت و رسالت مبعوث شدند و به عرب جاهلی چنان کرامتی بخشید که نه تنها در جزیرةالعرب سروری کردند بلکه تبدیل به یک قطب قدرت در سطح جهان شدند. حال، در شرایطی که همین قومِ عهدشکن، تمام ارث و یادگار پدر بزرگوارشان را به تاراج برده و مقام خلافت نبوی را غصب کرده بودند،  آن بانوی بزرگوار در مقام یک خلیفۀ الهی در قالب این سخنان کوتاه اما پر مغز به آن اعراب نهیب زدند تا گذشتۀ خود را فراموش نکنند.

بعد حضرت زهرا سلام الله علیها در این لحظه به نقش اثرگذار امیر مؤمنان در بدنۀ امت اسلام و برخی ویژگی‌های آن حضرت اشاره کرده، فرمود:
نَجَمَ قَرْنُ الشَّیْطانِ، اَوْ فَغَرَتْ فاغِرَةٌ مِنَ الْمُشْرِکینَ قَذَفَ اَخاهُ فی لَهَواتِها، فَلا یَنْکَفِی‏ءُ حَتَّى یَطَأَ جِناحَها بِأَخْمَصِهِ، وَ یَخْمِدَ لَهَبَها بِسَیْفِهِ
هرگاه که شیطان سر برآورد یا اژدهائى از مشرکین دهان بازکرد، پیامبر برادرش را در کام آن افکند، و او تا زمانى که سر آنان را به زمین نمى‌‏کوفت و آتش آنها را به آب شمشیرش خاموش نمى‌‏کرد، بازنمى‏‌گشت.

مَکْدُوداً فی ذاتِ اللَّهِ، مُجْتَهِداً فی اَمْرِ اللَّهِ، قَریباً مِنْ رَسُولِ‏اللَّهِ، سَیِّداً فی اَوْلِیاءِ اللَّهِ، مُشَمِّراً ناصِحاً مُجِدّاً کادِحاً، لا تَأْخُذُهُ فِی اللَّهِ لَوْمَةَ لائِمٍ»

فرسوده از تلاش در ذات خدا، کوشیده در امر او، نزدیک به پیامبر خدا، سرورى از اولیاء الهى، دامن به کمر بسته، نصیحت‏‌گر، تلاشگر، و کوشش‌‏کننده بود، و در راه خدا از ملامت ملامت‏‌کننده نمى‏‌هراسید. (اشاره به آیۀ54 مائده)

بعد مجدد رو به آن قوم عهدشکن کرده و با عتاب اشاره کردند در آن زمان که امیر مؤمنان اینگونه در مسیر خداوند تلاش به خرج می‌داد: «و این (مجاهدت‌های امیر مؤمنان) در هنگامه‏‌اى بود که شما در آسایش زندگى مى‏‌کردید، در مهد امن متنعّم بودید، و در انتظار به سر مى‌‏بردید تا ناراحتى‌‏ها ما را در بر گیرد، و گوش به زنگ اخبار بودید، و هنگام کارزار عقبگرد مى‌‏کردید، و به هنگام نبرد فرار می‌کردید؛ اَنْتُمَ فی رَفاهِیَّةٍ مِنَ الْعَیْشِ، و ادِعُونَ فاکِهُونَ آمِنُونَ، تَتَرَبَّصُونَ بِنَا الدَّوائِرَ، وَ تَتَوَکَّفُونَ الْاَخْبارَ، وَ تَنْکُصُونَ عِنْدَ النِّزالِ، وَ تَفِرُّونَ مِنَ الْقِتالِ.»