تفسیر آقای روحانی از «تجدید پیمان» رسول اکرم(ص) اشتباه است

هر گونه تلاش برای تحمیل مفهوم مد نظر جناب روحانی بر این آیه، تلاشی است بی حاصل؛ چرا که، آنچه که تاریخ از عملکرد و سیره رسول خدا (ص) گزارش کرده، شدت و غلظت بر کفار، و اجرای حکم مجازات پس از نقض پیمان است.

حجت‌الاسلام دکتر جباری، مدیر گروه تاریخ موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در یادداشتی با عنوان «باز تأملی در مفهوم (ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ) مورد استناد جناب روحانی» به تبیین مسئله «تجدید پیمان» در نگاه  رسول اکرم(ص) پرداخته است.

در ادامه این یادداشت را می‌خوانید:

باز تأملی در مفهوم (ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ) مورد استناد جناب روحانی

در خصوص آیه 55 و 56 سوره مبارکه انفال(إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ ) که هر از گاهی مورد استناد آقای روحانی برای توجیه اصرارشان بر تکرار مذاکره با دشمن نقض کننده پیمانها قرار می گیرد چند نکته شایان ذکر است:

1. این آیه در سوره انفال است که پس از غزوه بدر در رمضان سال دوم هجری نازل شد. تاریخ نزول این سوره و این آیه مهمترین دلیل بر ابطال استفاده ای است که جناب روحانی تلاش دارد از این آیه بنماید.

 توضیح آن که، مفسران، این آیات را ناظر به پیمان رسول خدا ص با قبائل سه گانه یهود در مدینه می دانند؛ یعنی قبائل بنی قینقاع و بنی نضیر و بنی قریظه. و در هنگام نزول این آیات، هنوز نقض عهدی از جانب این سه قبیله صورت نگرفته بود؛ و اولین نقض عهد، توسط یهود بنی قینقاع و پس از غزوه بدر و نزول این آیات صورت گرفت که منجر به مجازات و اخراج آنان از مدینه شد و نه تجدید پیمان.

2. با توضیحی که گذشت، روشن شد که مراد از جمله (ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ) آن است که شأن و دأب کفار، نقض عهد است؛ نه آن که آنها نقض عهد کرده اند و رسول خدا ص مجددا با آنان تجدید عهد کرده است. این معنا نه از آیه قابل استفاده است و نه از تفاسیر و نه از تاریخ.

3. جالب آن که مفسران بزرگی همچون شیخ طوسی و شیخ طبرسی به نکته ای که عرض شد تصریح کرده و فرموده اند: جمله (ثُمَّ يَنْقُضُونَ) عطف مستقبل بر ماضی است تا این معنا را برساند که شأن و بنای کفار، نقض عهد در آینده است پس از هر پیمانی که ببندند: (وقوله تعالى ” ثم ينقضون ” عطف المستقبل على الماضي ، لان الغرض ان من شأنهم نقض العهد مرة بعد أخرى في مستقبل أوقاتهم بعد العهد إليهم ؛ التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی، ج5 ص143/ تفسیر مجمع البیان ، شیخ طبرسی، ج4 ص483). نتیجه آن که این آیه، به هیچ وجه دلالت بر آن ندارد که کفار مجال آن را یافته اند که هر بار نقض پیمان کنند و رسول خدا ص نیز مجددا با آنان پیمان بسته باشد.

4. نکته شایان توجه دیگر آن که آیات بعد به روشنی، مفهومی که گذشت را تایید می کنند. در آیه 58 می فرماید: (وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاءٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْخَائِنِينَ). در این آیه نمی فرماید اگر کفار خیانت کردند پیمان را به سویشان بیفکن، بلکه می فرماید: حتی اگر خوف و احتمال عقلائی از نقض پیمانشان داشتی این کار را بکن. 

 حال، جناب روحانی باید پاسخ دهد که با توجه به نزول این آیات در سال دوم و در زمانی که هنوز نقضی صورت نگرفته، بنابر تفسیر ایشان از این آیات، نعوذ بالله رسول خدا ص دستور آیه 58 را نه یک بار بلکه مکررا زیرپا نهاده، زیرا نه تنها با خوف از خیانت کفار، پیمان را به سویشان نیفکنده، بلکه صبر کرده تا آنها مکررا نقض کنند و رسول خدا ص نیز مکررا تجدید پیمان کند!!!

5. آخرین نکته آن که، از توضیحات یاد شده روشن شد که دیدگاه نقل شده از برخی مفسران همچون مجاهد(التبیان، ج5 ص143)، مبنی بر آن که مراد از آیه 56 یهود بنی قریظه هستند که با وجود پیمان با رسول خدا ص ، آن را در سال پنجم و در غزوه خندق نقض کردند، ناصواب است؛ چرا که آیه در سال دوم نازل شده است و نه در سال پنجم. 

و اما دیدگاه برخی دیگر مبنی بر آن که مراد از آیه، نقض پیمان توسط یهود بنی قریظه در یاری رساندن به مشرکان در غزوه بدر است نیز کاملا مردود است، چرا که غزوه بدر به طور ضربتی اتفاق افتاد و مشرکان مکه بلافاصله با شنیدن خبرِ در خطر بودن کاروان تجاری، به سوی بدر حرکت کردند و هیچ گونه تماسی بین آنان و یهود بنی قریظه در مدینه گزارش نشده است. 

6. و در پایان، گفتنی است هر گونه تلاش برای تحمیل مفهوم مد نظر جناب روحانی بر این آیه، تلاشی است بی حاصل؛ چرا که، آنچه که تاریخ از عملکرد و سیره رسول خدا (ص) گزارش کرده، شدت و غلظت بر کفار، و اجرای حکم مجازات پس از نقض پیمان است و حتی یک نمونه نیز در تاریخ رسول خدا ص گزارش نشده که تأییدی بر دیدگاه جناب روحانی باشد. لذا ایشان را به قرائت آیات پس از آیه 56 انفال و نیز مطالعه دقیق تاریخ اسلام لاسیما غزوات بنی قینقاع و بنی نضیر و بنی قریظه و فتح مکه سفارش أکید می کنم. و امید آن که اصرارشان بر تحمیل مفهوم مد نظرشان بر آیه، از سر جهل باشد و نه تجاهل!!!