صراط عشق؛ مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری
مقدمه
در این مجموعه سعی شده است که مناظره ی سید محمد اشرفی شیرازی معروف به سلطان الواعظین که از علمای شیعه ی قرن چهاردهم بوده است با دو نفر از عالمان حنفی مذهب افغانستان بیان شود.
در مناظره از سلطان الواعظین با عنوان (داعی) و از عالم اهل تسنن با عنوان (حافظ) یاد شده است. طرف صحبت در این ده شب رسما حافظ محمد رشید بوده و گاهی هم دیگران با اجازه وارد صحبت شده اند.
هر کدام از این مطالب مربوط به یک پرسش و پاسخ از حافظ و داعی است.
بخش دوم: دلایل کافی برای اینکه اولاد فاطمه(س) اولاد پیغمبرند
داعی: چنانچه ابن ابی الحدید معتزلی – که از اعیان علمای شماست – در «شرح نهج البلاغه» [1] و ابوبکر رازی در تفسیر خود، به همین آیه و جمله «ابنائنا» استدلال می نمایند؛ که حسن و حسین از طرف مادر پسران رسول خداصلی الله علیه وآله هستند، همچنان که خداوند در قرآن مجید، حضرت عیسی را از ذریه ی ابراهیم خوانده از طرف مادرش مریم.
محمّد بن یوسف گنجی شافعی در «کفایهْ الطالب» [2] و ابن حجر مکی در صفحه ۷۴ و ۹۳ «صواعق محرقه» [3] از طبرانی از جابر بن عبدالله انصاری و خطیب خوارزمی در «مناقب» [4] از ابن همین آیه و جمله «ابنائنا» استدلال می‌نمایند؛ که حسن و حسین از طرف مادر پسران رسول خداصلی الله علیه وآله هستند، همچنان که خداوند در قرآن مجید، حضرت عیسی را از ذریه ی ابراهیم خوانده از طرف مادرش مریم.
محمّد بن یوسف گنجی شافعی در «کفایهْ الطالب» [5] و ابن حجر مکی در صفحه ۷۴ و ۹۳ «صواعق محرقه» [6] از طبرانی از جابر بن عبدالله انصاری و خطیب خوارزمی در «مناقب» [7] از ابن عباس نقل می‌کنند که رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: «إنّ الله عزّوجلّ جعل ذرّیة کل نبیّ فی صلبه وجعل ذرّیتی فی صلب علی بن أبی طالب. » یعنی: خدای عزّوجل ذریه ی هر پیغمبر را در صلب خودش قرار داد و ذریه ی مرا در صلب علی بن ابی طالب قرار داد.
و نیز خطیب خوارزمی در «مناقب» [8] و می‌رسید علی همدانی شافعی در «مودّهْ القربی» [9] و امام احمد بن حنبل – که ازفحول علمای شما می‌باشد – در «مسند» [11] و سلیمان حنفی بلخی در «ینابیع الموّدهْ» [12] نقل می‌نمایند – با مختصر کم و زیادی در الفاظ – که رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: «ابنای هذان ریحانتان من الدنیا، إبنای هذان إمامان قاما أو قعدا. » یعنی این دو فرزند من (حسن و حسین) ریحانه ی من اند از دنیا و هر دو فرزندان من امامان اند، خواه قائم به امر امامت باشند و خواه ساکت و قاعد.
و شیخ سلیمان حنفی، باب ۵۷ از «ینابیع المودّهْ» را مخصوص همین موضوع قرار داده و احادیث بسیاری به طرق مختلفه از علمای بزرگ خودتان، از قبیل:
طبرانی و حافظ عبدالعزیز و ابن ابی شیبه و خطیب بغدادی و حاکم و بیهقی و بغوی و طبری به الفاظ و عبارات مختلفه نقل نموده که حسن و حسین فرزندان رسول خدا هستند.
در آخر همین باب [13] از ابوصالح و حافظ عبدالعزیز بن الاخضر و ابو نعیم و طبری – و ابن حجر مکی در صفحه ۱۱۲ «صواعق» [14] و محمد بن یوسف گنجی شافعی در آخر فصل اول بعد از صد باب «کفایهْ الطالب» [14] و طبری در ترجمه حالات حضرت امام حسن – نقل نموده اند از خلیفه ی ثانی عمر بن الخطاب که گفت: «إنّی سمعت رسول الله یقول کلّ حسب ونسب فمنقطع یوم القیامة ما خلا حسبی ونسبی وکلّ بنی أنثی عصبتهم لأبیهم ما خلا بنی فاطمة، فإنّی أنا أبوهم وأنا عصبتهم. » شنیدم از رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: هر حسب و نسبی منقطع است روز قیامت مگر حسب و نسب من و هر اولاد دختری عصبه ی آنها از جانب پدر است مگر اولادهای فاطمه که من پدر و عصبه آنها هستم.
و نیز شیخ عبدالله بن محمد بن عامر شبراوی شافعی در کتاب «الاتحاف بحبّ الاشراف» [15] این حدیث را از بیهقی و دار قطنی، از عبدالله ابن عمر از پدرش در موقع تزویج‌ام کلثوم نقل نموده.
و جلال الدین سیوطی در کتاب «احیاء المیت بفضائل اهل البیت» [16] نقلاً از طبرانی دراوسط از خلیفه عمر نقل می‌نماید.
و سید ابی بکر بن شهاب الدین علوی در صفحه ۳۹ باب ۳ الی صفحه ۴۲ «رشفهْ الصادی من بحر فضائل بنی النّبی الهادی» [17] (چاپ مطبعه اعلامه مصر در سال ۱۳۰۳) نقل و استشهاد نموده که اولادهای فاطمه علیهاالسّلام اولاد رسول الله اند.
و اما شعر شاعر که شاهد آوردید، در مقابل این همه دلائل محکمه، مردود می‌شود، چنان که محمد بن یوسف گنجی شافعی، فصل اول بعد از صد باب «کفایهْ الطالب» [18] را درجواب همین شعر شاعر، اختصاص به این معنی داده که دختر زادگان پیغمبر فرزندان آن حضرت اند.
و علاوه این شعر شاعر، کفر است که قبل از اسلام سروده، چنانچه صاحب «جامع الشواهد» نقل نموده.
از این قبیل دلایل بسیار است که ثابت می‌نماید فرزندان فاطمه ی صدیقه علیهاالسّلام فرزندان رسول الله اند. پس وقتی سلسله ی نسب ما به حضرت جواب همین شعر شاعر، اختصاص به این معنی داده که دختر زادگان پیغمبر فرزندان آن حضرت اند.
و علاوه این شعر شاعر، کفر است که قبل از اسلام سروده، چنانچه صاحب «جامع الشواهد» نقل نموده.
از این قبیل دلایل بسیار است که ثابت می‌نماید فرزندان فاطمه ی صدیقه علیهاالسّلام فرزندان رسول الله اند. پس وقتی سلسله ی نسب ما به حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السّلام ثابت گردید – بنابر دلایل معتبره ای که بیان نمودیم [19]
– ثابت است که فرزندان و ذراری رسول خدا هستیم و بزرگ ترین افتخار ما همین معنی می‌باشد و احدی چنین افتخاری ندارد مگر ذراری رسول الله صلی الله علیه وآله، چه خوش گوید فرزدق شاعر: أولئک آبائی فجئنی بمثلهم إذا جمعتنا یا جریر المجامع [20]
«اینها هستند پدران من؛ پس بیاورید مرا به مثل اینها (ای جریر) آن گاه که محافل و انجمن‌ها ما را گردهم آرد. »
خلاصه احدی از ابنای زمان و مردم دنیا نمی توانند به بزرگی پدران خود فخر و مباهات کنند مگر شرفاء و سادات که نسبت آنها منتهی می‌شود به خاتم الانبیاء و علی مرتضی صلوات الله و سلامه علیهما.
حافظ: دلایل شما بسیار مکفی و تمام بود. قطعاً انکار آن را نمی نمایند مگر اشخاص لجوج عنود و خیلی هم ممنون شدم که کشف حجب فرموده، ما را مستفیض فرمودید تا رفع این شبهه ی بزرگ شد.
در این موقع صدای موذن در مسجد برخاست…
پایان بخش دوم
……………….
[۱]: «فان قلت: أیجوز أن یقال للحسن والحسین وولدهما: أبناء رسول الله وولد رسول الله، وذریة رسول الله، ونسل رسول الله؟ قلت: نعم، لان الله تعالی سمّاهم «أبناءه» فی قوله تعالی: ﴿ندع أبنآءنا وأبناءکم﴾، وإنّما عنی الحسن والحسین، ولو أوصی لولد فلان بمال دخل فیه أولاد البنات، وسمّی الله تعالی عیسی ذریّة ابراهیم فی قوله: ﴿وَمِن ذُرّیّتِهِ دَاوُدَ وَسُلَیْمَانَ﴾ إلی أن قال: ﴿وَیَحْیَی وَعِیسَی﴾ ولم یختلف أهل اللغة فی أنّ ولد البنات من نسل الرجل». شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ۱۱/۲۶، خطبه ۲۰۰ (ومن کلام له علیه السّلام فی بعض ایام صفین و قد رأی الحسن ابنه علیه السّلام یتسرع الی الحرب) ونیز قرطبی در الجامع لاحکام القرآن، ۴/۱۰۴، ذیل آیه ۶۱ سوره آل عمران، المسألهْ الثالثهْ می‌نویسد: قال کثیر من العلماء: ان قوله علیه السّلام فی الحسن والحسین لما باهل ﴿نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ﴾ وقوله فی الحسن: «ان ابنی هذا سید» مخصوص بالحسن والحسین أن یسمیّا ابنی النبی صلی الله علیه وآله دون غیرهما، لقوله علیه السّلام: «کل سبب ونسب ینقطع یوم القیامة الا نسبی و سببی». وإبن حجر مکی در صواعق المحرقه، ص۱۵۵، باب ۱۱، فصل ۱، آیه ۹ می‌نویسد: «قال فی الکشاف لا دلیل أقوی من هذا علی فضل أصحاب الکساء وهم علیّ وفاطمة والحسنان، لانها لما نزلت دعاهم صلی الله علیه وآله فاحتضن الحسین وأخذ بید الحسن ومشت فاطمة خلفه، وعلی خلفهما فعلم أنهم المراد من الآیة وأن أولاد فاطمة وذریّتهم یسمّون أبناءه وینسبون الیه نسبة صحیحة نافعة فی الدنیا والآخرة». و فخر رازی در تفسیر الکبیر ۸/۸۱، ذیل آیه مباهله، المسألهْ الرابعه می‌نویسد: «هذه الآیة دالّة علی أن الحسن والحسین علیه السّلام کانا إبنی رسول الله صلی الله علیه وآله، وعد أن یدعوا أبناءه، فدعا الحسن والحسین، فوجب أن یکونا إبنیه».
[2]: کفایهْ الطالب، گنجی شافعی، ص۳۷۹، باب ۱۰۰، فصل فی بیان أن ذریهْ النبی صلی الله علیه وآله من صلب علی علیه السّلام.
[3]: صواعق المحرقه، ابن حجر مکی، ص۱۲۴، ح ۲۷، باب ۹، فصل ۲.
[4]: مناقب خوارزمی، ص۳۲۷، ح ۳۳۹، فصل ۱۹ و متقی هندی در کنز العمال، ۱۱/۶۰۰، ح ۳۲۸۹۲، کتاب الفضایل، باب ۳، فصل ۲ فضایل علی، این حدیث را با همین الفاظ نقل کرده اند. همچنین خطیب بغدادی در تاریخ بغداد، ۱/۳۱۶، ترجمه شماره ۲۰۶، در شرح حال محمد بن احمد بن عبدالرحیم المؤدب حدیث را این طور نقل می‌کند: «عن أبی عبدالله بن العباس قال: کنت أنا وأبی العباس بن عبدالمطلب جالسین عند رسول الله صلی الله علیه وآله، اذ دخل علی بن أبی طالب، فسلّم فردّ علیه رسول الله صلی الله علیه وآله، وبشّ به وقام الیه واعتنقه وقبّل بین عینیه وأجلسه عن یمینه. فقال العباس: یا رسول الله أتحب هذا؟ فقال النبی صلی الله علیه وآله: «یا عمّ رسول الله والله لله أشد حبّا له منّی، ان الله جعل ذریّة کل نبی فی صلبه، وجعل ذریّتی فی صلب هذا».
[5]: کفایهْ الطالب، گنجی شافعی، ص۳۷۹، باب ۱۰۰، فصل فی بیان أن ذریهْ النبی صلی الله علیه وآله من صلب علی علیه السّلام.
[6]: صواعق المحرقه، ابن حجر مکی، ص۱۲۴، ح ۲۷، باب ۹، فصل ۲.
[7]: مناقب خوارزمی، ص۳۲۷، ح ۳۳۹، فصل ۱۹ و متقی هندی در کنز العمال، ۱۱/۶۰۰، ح ۳۲۸۹۲، کتاب الفضایل، باب ۳، فصل ۲ فضایل علی، این حدیث را با همین الفاظ نقل کرده اند. همچنین خطیب بغدادی در تاریخ بغداد، ۱/۳۱۶، ترجمه شماره ۲۰۶، در شرح حال محمد بن احمد بن عبدالرحیم المؤدب حدیث را این طور نقل می‌کند: «عن أبی عبدالله بن العباس قال: کنت أنا وأبی العباس بن عبدالمطلب جالسین عند رسول الله صلی الله علیه وآله، اذ دخل علی بن أبی طالب، فسلّم فردّ علیه رسول الله صلی الله علیه وآله، وبشّ به وقام الیه واعتنقه وقبّل بین عینیه وأجلسه عن یمینه. فقال العباس: یا رسول الله أتحب هذا؟ فقال النبی صلی الله علیه وآله: «یا عمّ رسول الله والله لله أشد حبّا له منّی، ان الله جعل ذریّة کل نبی فی صلبه، وجعل ذریّتی فی صلب هذا».
[8]: مناقب خوارزمی، ص۲۸۷، ح ۲۷۹، فصل ۱۹. خوارزمی این حدیث را نقل می‌کند: «عن سلیمان بن مهران الأعمش… قلت: أخبرنی والدی، عن أبیه، عن جدّه قال: کنّا ذات یوم جلوساً عند رسول الله صلی الله علیه وآله، اذ أقبلت فاطمة بنته علیهاالسّلام فدخلت علی رسول الله صلی الله علیه وآله فقالت له: یا أبة، انّ الحسن والحسین خرجا من عندی آنفاً وما أدری أین هما؟ فقد طار عقلی و قلق فؤادی و قلّ صبری، وبکت وشهقت حتّی علا بکاؤها، فلما رآها، رحمها ورق لها فقال: لا تبکی یا فاطمة، فوالّذی نفسی بیده، انّ الّذی خلقهما هو أرأف بهما منک وأرحم بصغرهما منک، قال: فقام النبی صلی الله علیه وآله من ساعته فرفع یدیه الی السماء وقال: اللهم انّهما ولدای، قرّة عینی وثمرة فؤادی، وأنت أرحم بهما (منّی) وأعلم بموضعهما، یا لطیف بلطفک الخفی، أنت عالم الغیب والشهادة، اللهم ان کانا أخذا برّاً أو بحراً فاحفظهما وسلّمهما حیث کانا، وحیثما توجها، قال: فلما دعا رسول الله صلی الله علیه وآله فما استتمّ الدعاء فاذا بجبرئیل علیه السّلام قد هبط من السماء ومعه عظماء الملائکة وهم یؤمّنون علی دعاء النبی صلی الله علیه وآله فقال جبرئیل: یا حبیبی، یا محمد لا تحزن ولا تغتمّ وأبشر، فانّ ولدیک فاضلان فی الدنیا و فاضلان فی الآخرة وأبوهما خیر منهما، وهما نائمان فی حظیرة بنی النجّار، وقد وکّل الله بهما ملکاً یحفظهما… ». گرچه حدیثی که مؤلف از مناقب نقل کرده با این حدیث متفاوت است، لکن این حدیث دو جمله دارد که مطلب مورد نظر را ثابت می‌کند: جمله اول، جمله ای است که رسول اکرم صلی الله علیه وآله در هنگام دعا فرمود: «اللهم انما ولدای». و جمله دوم، جمله ای است که جبرئیل خطاب به رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: «فان ولدیک» که هر دو جمله امام حسن و امام حسین علیه السّلام را فرزندان رسول خداصلی الله علیه وآله خوانده است.
[9]: مودهْ القربی، سید علی بن شهاب همدانی، مودّهْ ۱۲ (با استفاده از ینابیع المودهْ قندوزی ۲/۳۲۶، ح۹۴۸، باب ۵۶). همدانی این بخش از حدیث را نقل می‌کند: «وعن أمیرالمؤمنین علی علیه السّلام رفعه: الولد ریحانة و ریحانتای الحسن والحسین».
[10]: مسند احمد بن حنبل، ۵/۵۱، مسند ابوبکرهْ. احمد بن حنبل بخش اول حدیث را این گونه نقل می‌کند: «عن ابوبکرة: ان رسول الله صلی الله علیه وآله کان یصلی فإذا سجد وثب الحسن علی ظهره وعلی عنقه، فیرفع رسول الله صلی الله علیه وآله رفعا رفیقا لئلا یصرع. قال فعل ذلک غیر مرّة، فلما قضی صلاته قالوا یا رسول الله: رأیناک صنعت بالحسن شیئاً ما رأیناک صنعته. قال: انه ریحانتی من الدنیا وإن ابنی هذا سید وعسی الله تبارک وتعالی أن یصلح به بین فئتین من المسلمین».
[11]: ینابیع المودهْ، قندوزی، ۲/۴۸۰، ح ۳۵۰ – ۳۵۲، باب ۵۹، فصل ۳. قندوزی بخش اول حدیث را این گونه نقل می‌کند: «اخرج الترمذی عن ابن عمر مرفوعاً: انّ الحسن والحسین هما ریحانتای فی الدنیا». سپس این حدیث را نقل می‌کند: «أخرج الترمذی والطبرانی عن أسامة بن زید مرفوعاً: هذان ابنای وابنا ابنتی، والله انّی أحبّهما (فأحبّهما) وأحبّ من یحبّهما». حدیثی که مؤلف نقل کرده متشکل از دو حدیث است که بخش دوم آن را (ابنای هذان امامان قاما أو قعدا) در منابع اهل تسنّن نیافتیم؛ گرچه در منابع شیعی به همین لفظ فراوان است. ولی بخش اول حدیث (ابنای هذان ریحانتان من الدنیا) به الفاظ مختلف در منابع اهل تسنّن فراوان دیده می‌شود که به عنوان نمونه به چند منبع اشاره می‌کنیم: صحیح بخاری، ۸/۳۲۲، ح ۸۷۶، کتاب الادب، باب رحمهْ الولد و تقبیله و معانقته؛ الجامع الصحیح، محمد بن عیسی ترمذی، ص۹۸۹، ح ۳۷۷۹، کتاب المناقب، باب مناقب الحسن والحسین؛ کنزالعمال، متقی هندی، ۱۲/۱۱۳، ح ۳۴۲۵۲، کتاب الفضایل، باب ۵، فصل ۲، مناقب الحسن والحسین؛ أسد الغابه، ابن اثیر، ۲/۱۹، شرح حال حسین بن علی بن ابی طالب؛ الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ۲/۶۸، ترجمه شماره ۱۷۲۹، شرح حال حسین بن علی بن أبی طالب. در موارد یاد شده، این حدیث گاهی به لفظ «ان ابنی هذین ریحانتای… » و گاهی به لفظ «هما ریحانتای… » و گاهی به لفظ «ان الحسن و الحسین ریحانتای… » نقل شده است که از همه آنها نکته ی مورد نظر استفاده می‌شود.
[12]: ینابیع المودهْ، قندوزی، ۲/۳۴۹، ح ۱۳، باب ۵۷.
[13]: صواعق المحرقه، ابن حجر مکی، ص۱۵۶، باب ۱۱، فصل ۱، آیه ۹. ابن حجر حدیث را این گونه نقل کرده است: «بل صحّ عن عمر أنه خطب أم کلثوم من علی فاعتلّ بصغرها وبأنه أعدّها لابن أخیه جعفر فقال له: ما أردت الباءة ولکن سمعت رسول الله صلی الله علیه وآله یقول کل سبب و نسب ینقطع یوم القیامة ماخلا سببی و نسبی و کل بنی أنثی عصبتهم لأبیهم ما خلا ولد فاطمة، فانی أنا أبوهم وعصبتهم».
[14]: کفایهْ الطالب، گنجی شافعی، ص۳۸۱، باب ۱۰۰، فصل فی بیان ان ذرّیهْ النبی صلی الله علیه وآله من صلب علی علیه السّلام. گنجی شافعی به نقل قسمت دوم حدیث «کل بنی انثی فان عصبتهم… » اکتفا کرده است.
[15]: الإتحاف بحب الاشراف، محمد بن عامر شبراوی، ص۱۹، باب ۱. شبراوی حدیث را به این الفاظ نقل می‌کند: «وأخرج الطبرانی عن فاطمة الزهراء قالت قال النبی صلی الله علیه وآله: لکل بنی أنثی عصبة ینتمون الیه الاّ ولد فاطمة فأنا ولیّهم وأنا عصبتهم». سپس این حدیث را نقل می‌کند: «وأخرج البیهقی والدار قطنی عن ابن عمر عن أبیه عمر ابن الخطاب قال حین نکح أم کلثوم بنت علی بن أبی طالب رضی الله عنه: سمعت رسول الله صلی الله علیه وآله یقول کل صهر أو سبب أو نسب ینقطع یوم القیامة الاصهری وسببی ونسبی».
[16]: إحیاء المیت، جلال الدین سیوطی، ص۳۰ – ۳۱، ح ۳۱ – ۳۳. سیوطی احادیثی نقل کرده است که به دو حدیث اشاره می‌کنیم: أخرج الحاکم عن جابر، قال: قال رسول الله صلی الله علیه وآله: «لکل بنی أم ینتمون الی عصبة الا ولدی فاطمة فأنا ولیّهما وعصبتهما». سپس این حدیث را نقل می‌کند: أخرج الطبرانی فی الاوسط، عن جابر: انه سمع عمر بن الخطاب یقول للناس حین تزوج بنت علیّ: ألا تهنئونی سمعت رسول الله صلی الله علیه وآله یقول: «ینقطع یوم القیامة کل سبب ونسب الا سببی ونسبی». و نیز قسمت دوم این حدیث (کل بنی أنثی… ) را حاکم نیشابوری در المستدرک علی الصحیحین، ۳/۱۷۹، ح۴۷۷۰، کتاب معرفهْ الصحابه، باب مناقب الحسن و الحسین؛ طبرانی در معجم الکبیر، ۳/۴۴، ح۲۶۳۱ و ۲۶۳۲، مسند حسن بن علی؛ ابن حجر مکی در صواعق المحرقه، ص۱۸۷، ح۲۰ و ۲۱ باب ۱۱، مقصد ۵، فصل ۲؛ متقی هندی در کنز العمال، ۱۲/۱۱۴، ح ۳۴۲۵۳ و ۳۴۲۵۴، کتاب الفضائل، باب ۵، فصل ۲ فضائل الحسن والحسین؛ مناود در فیض القدیر، ۵/۲۲ – ۲۳، ح ۶۲۹۳ و ۶۲۹۴، حرف الکاف؛ ومزّی در تهذیب الکمال، ۱۹/۴۸۳، ترجمه شماره ۳۸۵۷، شرح حال عثمان بن محمد بن ابراهیم بن عثمان بن خواستی العبسی، از طریق فاطمه زهراعلیهاالسّلام و جابر و عمر بن خطاب و ابن عمر نقل کرده اند. ابن عساکر در تاریخ دمشق، ۳۶/۳۱۳، ترجمه شماره ۴۱۲۲، شرح حال عبدالعزیز بن عبدالملک بن نصر أبو الاصبغ الاموی الاندلسی حدیث را به این الفاظ آورده است: «عن جابر بن عبدالله قال: قال رسول الله صلی الله علیه وآله: إنّ لکلّ بنی أب عصبةً ینتمون إلیها، الاّ ولد فاطمة، فأنا ولیّهم، وأنا عصبتهم، وهم عترتی، خلقوا من طینتی، ویل للمکذّبین بفضلهم، من أحبّهم أحبّه الله، ومن أبغضهم أبغضه الله».
[17]: رشفهْ الصادی، شهاب الدین علوی حضرمی، ص۷۷ – ۸۵، باب ۳.
[18]: کفایهْ الطالب، گنجی شافعی، ص۳۷۹، باب ۱۰۰، فصل فی بیان أن ذریة النبی صلی الله علیه وآله من صلب علی علیه السّلام. گنجی شافعی می‌نویسد: فان قیل لا اتصال لذریة النبی صلی الله علیه وآله بعلی علیه السّلام الا من جهة فاطمة‘، وأولاد البنات لا تکون ذریة لقول الشاعر: بنونا بنو ابنائنا وبناتنا بنوهن أبناء الرجال الا باعد قلت: فی التنزیل حجة واضحه تشهد بصحة هذه الدعوی، وهو قوله عزّوجلّ فی سورة الأنعام ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ﴾ أی لابراهیم ﴿إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ کُلّاً هَدَیْنَا وَنُوحاً هَدَیْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرّیّتِهِ﴾ ای من ذریّة نوح ﴿دَاوُدَ وَسُلَیْمَانَ﴾ إلی أن قال: ﴿وَزَکَرِیّا وَیَحْیَی وَعِیسَی وَإِلْیَاسَ﴾ فعدّ عیسی علیه السّلام من جملة الذرّیّة الذین نسبهم إلی نوح علیه السّلام وهو ابن بنت لا اتصال له الا من جهة أمّة مریم و فی هذا أکد دلیل أن أولاد فاطمة علیهاالسّلام ذریّة للنبی صلی الله علیه وآله ولا عقب له الا من جهتها، وانتسابهم إلی شرف النبوة، وإن کان من جهة الأم لیس بممتنع کانتساب عیسی إلی نوح إذ لا فرق وصیانة. و نیز بخاری در کتاب صحیح خود، ۵/۹۲، ح ۲۵۷، کتاب فضائل اصحاب النبی، باب مناقب الحسن والحسین، این حدیث را نقل کرده است: «عن أبابکرة سمعت النبی صلی الله علیه وآله علی المنبر والحسن إلی جنبه ینظر الی الناس مرّة والیه مرّة ویقول ابنی هذا سیّد ولعل الله أن یصلح به بین فئتین من المسلمین». همچنین در جای دیگر (۹/۶۸۹، ح ۱۹۲۹، کتاب الفتن، باب قول النبی للحسن بن علی ان ابنی هذا لسید… ) همین حدیث را به طریق دیگر از ابی بکرهْ نقل کرده است. و محمد بن عیسی ترمذی در الجامع الصحیح، ص۹۸۹، ح ۳۷۷۸ و ۳۷۸۱ کتاب المناقب، باب مناقب الحسن والحسین این دو حدیث را نقل کرده است: «أخبرنی أبی أسامة بن زید قال: طرقت النبی صلی الله علیه وآله ذات لیلة فی بعض الحاجة فخرج النبی صلی الله علیه وآله وهو مشتمل علی شیء لا أدری ما هو، فلما فرغت من حاجتی، قلت: ما هذا الذی أنت مشتمل علیه؟ قال: فکشفه فاذا حسن و حسین علیه السّلام علی ورکیه، فقال هذان ابنای وابنا ابنتی، اللهم انی أحبّهما فأحبّهما وأحبّ من یحبّهما. عن انس بن مالک یقول: سئل رسول الله صلی الله علیه وآله أیّ أهل بیتک أحبّ الیک؟ قال: الحسن والحسین. وکان یقول لفاطمة أدعی لی ابنی فیشمّهما ویضمّهما الیه». و نیز احمد بن شعیب نسائی در السنن الکبری، ۵/۱۴۹، ح ۸۵۲۴، کتاب الخصائص، باب قول النبی الحسن والحسین ابنای؛ وابن ابی شیبه در المصنف، ۷/۵۱۲، ح ۸، کتاب الفضائل، باب ما جاء فی الحسن والحسین. حدیث اولی را که از ترمذی نقل کردیم، با همان الفاظ نقل کرده اند. ابن عساکر در تاریخ دمشق، ۱۳/۲۰۲، ترجمه شماره ۱۳۸۳، شرح حال حسن بن علی بن ابی طالب، این حدیث را نقل کرده است. «عن ابی بکرة قال: کان الحسن والحسین یثبان علی ظهر رسول الله صلی الله علیه وآله وهو یصلّی فیمسکهما بیده حتی یرفع صلبه ویقومان علی الارض فلما فرغ أجلسهما فی حجرة [ثم] قال: إن ابنی هذین ریحانتی من الدنیا». متقی هندی در کنز العمال، ۱۲/۱۱۲، ح ۳۴۲۴۷، کتاب الفضائل، باب ۵، فصل ۲، فضائل الحسن والحسین این حدیث را نقل کرده است: «ابنای هذان الحسن والحسین سیدا شباب أهل الجنة وأبوهما خیر منهما». (ابن عساکر – عن علی و عن ابن عمر) آنچه از مجموع این احادیث استفاده می‌شود این است که رسول اکرم صلی الله علیه وآله امام حسن و امام حسین علیه السّلام را فرزند خود خوانده است. در پایان، توجه به این نکته ضروری است که طرح این مسئله، نخستین بار توسط بنی العباس صورت گرفت؛ چه اینکه می‌خواستند با کنار زدن اهل بیت پیامبرعلیه السّلام به این بهانه که شما فرزندان علی علیه السّلام هستید نه فرزندان پیامبرصلی الله علیه وآله، به حکومت خود مشروعیت داده، از آنجایی که نسب خود را از طریق عباس عموی پیامبر، نزدیک تر به رسول اکرم علیه السّلام می‌دانستند، خلافت را حق قانونی و شرعی خود قلمداد کنند.
[19]: در اینجا از کتاب نسخه عربی صفحه ۲۳ از اول پاراگراف دوم «ومعناک… » با پاورقی‌های آن در اینجا آورده شود و ضمیر «کم» را به اهل تسنن تغییر دهید. (محقق)
[20]: شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۱، ص۴۶؛ مختصر المعانی، تفتازانی، ص۵۳. (محقق)
