تربیت، هم سواد می‌خواهد، هم روش مندی

واکنش مرحوم آیت الله حاج آقا رحیم ارباب به خواندن نماز به زبان فارسی

آقاى دكتر محمدجواد شریعت نقل کرده اند: سال ۱۳۳۲ شمسی من و عده ‏اى از جوانان پُرشور آن دوران به این نتیجه رسیده بودیم كه نماز را به زبان فارسى بخوانیم ! خانواده هایمان شدیداً نگران حال ما شدند. ما را نزد یكى از روحانیان آن زمان بردند. آن روحانى وقتى فهمید ما بزبان فارسى نماز میخوانیم، به شیوه ‏اى اهانت ‏آمیز، نجس و كافرمان خواند !!!
این عملِ او ما را در كارمان راسخ‏ تر ساخت. عاقبت‏ ما را محضر حضرت آیت الله حاج آقا رحیم ارباب بردند. ما که ۱۵ نفر بودیم در وقت معینی به خدمت ایشان رسیدیم. در همان لحظه اول، چهره نورانى و خندان وى ما را مجذوب ساخت. آن بزرگمرد را غیر از دیگران یافتیم. آقا در آغاز دستور پذیرایى از همه ما را صادر، سپس به والدین ما فرمودند: شما كه به فارسى نماز نمیخوانید، فعلاً تشریف ببرید و ما را با فرزندانتان تنها بگذارید. وقتى آن‏ها رفتند، بما فرمودند: بهتر است ‏شما یكى یكى خودتان را معرفى كنید. آنگاه به تناسب رشته و كلاس ما پرسش‏هاى علمى مطرح كردند و از درس‏هایى مانند جبر و مثلثات و فیزیك و شیمى و علوم طبیعى، مسائلى پرسیدند كه پاسخ اغلب آن‏ها از توان ما بیرون بود ! پس از آنكه همه ما را خلع سلاح كردند، فرمودند: والدین شما نگران شده ‏اند كه شما نمازتان را به فارسى میخوانید، آن‏ها نمیدانند من كسانى را میشناسم كه – نعوذ بالله – اصلاً نماز نمیخوانند !
شما جوانان پاك اعتقادى هستید كه هم اهل دین هستید و هم اهل همت. من در جوانى میخواستم مثل شما نماز را به فارسى بخوانم ولی مشكلاتى پیش آمد كه نتوانستم. اكنون شما به خواسته دوران جوانى ‏ام جامه عمل پوشانیده ‏اید، آفرین به همت ‏شما !
نخستین مشكل من ترجمه صحیح سوره حمد بود كه لابد شما آنرا حل كرده ‏اید. اكنون یكى از شما كه از دیگران مسلط تر است بگوید: بسم الله الرحمن الرحیم را چگونه ترجمه كرده است؟
یكى از دوستان دست خود را بلند کرد، آقا با لبخند فرمودند: خوب شد طرف مباحثه ما یك نفر هست، زیرا من از عهده ۱۵ جوان نیرومند بر نمى‏ آمدم. بعد به آن جوان فرمودند: خوب بفرمائید بسم الله را چگونه ترجمه كردید؟
آن جوان گفت: طبق عادت جارى بنام خداوند بخشنده مهربان ! حضرت ارباب لبخند زده و فرمودند: گمان نكنم ترجمه درست ‏بسم الله چنین باشد. در مورد «بسم‏» ترجمه «بنام‏ِ» عیبى ندارد، اما «الله‏» قابل ترجمه نیست! زیرا اسم عَلَم (خاص) خدا است و اسم خاص را نمیتوان ترجمه كرد. مثلاً اگر اسم كسى «حسن‏» باشد، نمیتوان به آن گفت: «زیبا»، ترجمه «حسن‏» زیباست اما اگر به آقاى حسن بگوئیم: آقاى زیبا، خوشش نمیآید. كلمه “الله” اسم خاصى است كه مسلمانان بر ذات خداوند متعال اطلاق میكنند، نمیتوان «الله‏» را ترجمه كرد، باید همان را بكار برد.
خُب «رحمن‏» را چگونه ترجمه كرده ‏اید؟
رفیق ما پاسخ داد: بخشنده، آقا فرمودند: این ترجمه بد نیست ولى كامل نیست، زیرا «رحمن‏» یكى از صفات خداست كه شمول رحمت و بخشندگى او را میرساند و این شمول در كلمه بخشنده نیست.

«رحمن‏» یعنى خدایى كه در این دنیا هم بر مؤمن و هم بر كافر رحم مى‏ كند و همه را در كنف لطف و بخشندگى خود قرار میدهد و نعمت رزق و سلامت جسم و مانند آن عطا میفرماید. در هر حال ترجمه بخشنده براى «رحمن‏» در حدّ كمال ترجمه نیست.
خب، رحیم را چطور ترجمه كرده‏ اید؟ رفیق ما جواب داد: “مهربان“ ، ایشان فرمودند: چون رحیم كلمه ‏اى قرآنى و نام پروردگار است، باید درست معنا شود. اگر آن را «بخشاینده‏» ترجمه كرده بودید، راهى به دهى میبرد، زیرا “رحیم” یعنى خدایى كه در آن دنیا گناهان مؤمنان را عفو میكند. پس آنچه در ترجمه «بسم الله‏» آورده ‏اید، بد نیست ولى كامل نیست و اشتباهاتى دارد.
من هم در دوران جوانى چنین قصدى داشتم اما بهمین مشكلات برخوردم و از خواندن نماز فارسى منصرف شدم. تازه این فقط آیه اول سوره حمد بود، اگر به دیگر آیات بپردازیم، موضوع خیلى پیچیده ‏تر میشود. اما من معتقدم شما اگر باز هم بر این امر اصرار دارید، دست از نماز خواندن به فارسى برندارید، زیرا خواندنش از نخواندن نماز بطور كلى بهتر است !
در این‏جا همگى شرمنده و منفعل و شكست‏ خورده، از وى عذرخواهى كردیم و قول دادیم ضمن خواندن نماز به عربی، نمازهاى گذشته را اعاده كنیم.
ایشان فرمودند: من نگفتم به عربى نماز بخوانید، هر طور دلتان میخواهد بخوانید. من فقط مشكلات این كار را براى شما شرح دادم.
ما همه عاجزانه از وى طلب بخشایش و از كار خود اظهار پیشمانى كردیم.

اینست هنر تربیت
اینست روش مندی در تربیت اینست روش پیامبر(ص)
اینست روش احیاء گری و بدین جهت گفته اند: معلمی شغل انبیاست.