صراط عشق؛ مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری
شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر به عنوان یکی از مهمترین اندیشمندان معاصر جهان اسلام، همواره خطر وابستگی به غرب را به مسلمانان گوشزد می‌کرد؛ این عالم وارسته معتقد است وابستگی، استعدادها و امکانات یک ملت را نابود می‌کند.
: شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر به عنوان مغز متفکر جهان اسلام، بر مسئله استقلال همه جانبه و رهایی از تمام ابعاد وابستگی به غرب تاکید ویژه‌ای داشت. این متفکر بزرگ معتقد بود غرب و نظام استعماری از ابزارهای مختلف برای سلطه بر مردم بهره می‌گیرد و برای مقابله با این رویکرد تقابلی، لازم است حکومت اسلامی به فکر استقلال فکری، اقتصادی و سیاسی از طریق تکیه بر سیاستهای داخلی و ظرفیت‌های بومی باشد. در این نوشتار تلاش خواهد شد تا لزوم کسب استقلال پایدار و راههای تحصیل آن از منظر شهید صدر مورد مداقه قرار گیرد.
تلاش همه‌جانبه غرب برای وابسته کردن جهان اسلام
از دیدگاه شهید صدر غرب از تمام امکانات فرهنگی، سیاسی و نظامی برای وابسته کردن جهان اسلام بهره می‌برد. در “اسلام یقود الحیاه” اشاره می کند؛ «انسان غربى و دست نشاندگان فرهنگىاش تمامى امکاناتشان را از اشغال نظامى گرفته تا مسخ فرهنگى و تحریف عقیدتی، به کار بردند تا جهان اسلام را از این نور اسلام دور کنند و سلطه خود را بر آن تضمین کرده، وابستگى و تبعیت را بر آن تحمیل کنند.»[1]
آیت‌الله صدر در جایی دیگر توضیح می دهد؛ «از زمانى که انسان سفیدپوست غربى با اسلحه، اندیشه و برنامههایش پا به سرزمین پاک ما نهاد، امت اسلامى همواره از خیانت‌ها و فریبها و نیرنگ‌هاى مختلف استعمارگران در رنج بوده است و این رنجهاى ناگوار، احساس روحى خاصى را در امت و در مناسباتش با استعمار به وجود آورده و همین موجب شده که به استعمار با دیده شک و بدبینى نگاه کند. این احساس موجب نوعى احتیاط و پرهیز در مقابل دستاوردهاى تشکیلاتى انسان اروپایى مى‌شود و نوعى نگرانى را در مقابل نظامهایى که از اوضاع اجتماعى کشورهاى اروپایى ناشى شده، ایجاد مىکند و حساسیت شدیدى را بر علیه آنها به وجود مىآورد.» [2]
شهید محمدباقر صدر بر آن است که وابستگی عامل نابودی کشور خواهد بود و نیروی استثمار کننده از هر ابزاری برای سلطه جویی و تخریب دارایی و اموال ملت مغلوب بهره می گیرد. شهید صدر در کتاب “سرچشمه هاى قدرت در حکومت اسلامى” اشاره می کند؛ «نیروى انسان استثمار کننده که امکانات خود را در راه سخت‌تر کردن تسلط بر استثمار شدگانش به هرز مى دهد، در حالى که این امکانات پس از آزاد شدن به حالت طبیعى خود برمى گردد و به صورت امکاناتى براى سازندگى و فعالیت دگرگون مى‌شود. چه بسیار استعدادها و امکاناتى که یا در سایه فرمان طاغوت و در چارچوب وابستگىهاى استثمارگرانه نابود مى شود یا ستمگران براى نابود ساختن و محاصره آن آغاز به کار کرده‌اند. در حالى که مى‌تواند در فضاى باز و پرهدایتى که حکومت اسلامى مى‌آفریند جائى بیابد که رشد کند».[3] با توجه به اهمیت این مسئله است که علامه صدر بر «استقلال از بند استعمار» تأکید فراوان دارد.
در کتاب “اقتصادنا”، بر «عدم وابستگى به جهان غرب»[4] تاکید شده است و این مسئله مورد نظر شهید صدر، در کتاب “اسلام راهبر زندگی” این‌گونه مورد اشاره قرار گرفته است؛ «بر حکومت لازم است با استفاده از متخصصان و تعیین خط مشى تولید، مبتنى بر آمارگیرى علمى، جهت ترسیم سیاست تولید، تمامى موانع طبیعى را از سر راه بردارد. بر او فرض است که موانع سیاسى را از بهره‌بردارى جامعه از ثروتهایش برطرف کند و تمامى جلوه‌هاى این موانع را که با کرامت امت اسلامى و سیادت او بر ثروتهایش اصطکاک دارد، ازمیان بردارد. نمونه این موضوع، قوانینى است که حکومت اسلامى جهت آزادسازى جامعه اسلامى از شکلهاى مختلف وابستگى اقتصادى و بازگرداندن سلطه آن در تمامى عرصه‌هاى اقتصادى وضع مىکند.»[5]
از منظر شهید صدر هرگونه وابستگی که عامل تهدید برای حکومت اسلامی شود مردود است و یکی از مهمترین رسالت‌های حکومت اسلامی، رهاسازی امت و کشور اسلامی از وابستگی است. در “منابع القدرة فی الدولة الإسلامیة” آمده است؛ «حکومت اسلامى باید همه وابستگىهاى استثمارگرانه را که بر اجتماعات جاهلى فرمان مى‌راند، ریشه‌کن سازد و انسان را در همه عرصه‌هاى زندگى سیاسى و اقتصادى و فکرى از زیر بار استثمار… برهاند». [6] از این رو، در منظومه فکری شهید صدر، حکومت اسلام تنها یک ضرورت دینى نیست، بلکه علاوه بر آن، ضرورتى تمدنى است؛ زیرا حکومت اسلامى تنها راهى است که مى‌تواند استعدادهاى انسان را در جهان اسلامى شکوفا کرده، او را تا کانون طبیعىاش در عرصه تمدن انسانى بالا برد و آنرا از هرگونه وابستگى و سردرگمى نجات دهد.[7]
براساس تقریرات سیدمحمد باقر صدر، دور شدن از فرامین الهی، عامل وابستگی و نابودی استقلال جهان اسلام است و اگر کشورهای اسلامی به دستورات اسلام توجه داشته باشند، جهان اسلام از ذلت، زبونی، محرومیت و وابستگی به کشورهای بیگانه دور خواهد شد و در نقطه مقابل دوری از اسلام، عامل وابستگی به دشمنان اسلام و غرب خواهد شد.[8] شهید صدر، معتقد است امام با طرح شعار جمهورى اسلامى، از اسلام برای رهایی از «ذلّت و زبونى و بیچارگى و محرومیت و وابستگى به کفار استعمارگر» بهره گرفتند.[9]
بخش دیگری از راهکارهای شهید صدر برای رهایی از بند وابستگی، استقلال اقتصادی است. شهید صدر اشاره می‌کند؛ برای رشد تولید ملی، از تحقیقات داخلی بهره بگیرند و از مداخله‌های سیاسی کشورهای غربی در سیاست های اقتصادی جلوگیری به عمل آورند. شهید صدر در این خصوص بیان می نماید؛ «عناصر اقتصادى اسلام به تحقیقات علمى و جدیدترین دستاوردهاى تجربى در این زمینه وابسته است و حکومت در جامعه اسلامى مؤظف است بر اساس عناصر پویایى که از این پژوهشها و تجربه ها استنباط مى‌شود، سیاستى اقتصادى براى تولید ترسیم کند. البته باید اهداف این سیاست اقتصادى با ارزیابى اسلام از تولید و رویکرد متمدنانه اسلام از آن، سازگار باشد.» [10]
پی‌نوشت‌ها:
1- سید محمدباقر صدر، موسوعة الإمام الشهید السید محمد باقر الصدر قدس، قم، دار الصدر، 1434 ه.ق، جلد5، ص17.
2- سیدمحمدباقر صدر، اسلام، راهبر زندگى؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، ترجمه مهدی زندیه، قم، انتشارات دار الصدر، 1393، ص221.
3- سیدمحمدباقر صدر، ،سرچشمه هاى قدرت در حکومت اسلامى، تهران، نشر روزبه، بی تا، صص 17-16.
4- سیدمحمدباقر صدر، اقتصاد ما، پیشین، جلد1، ص21.
5- سیدمحمدباقر صدر، اسلام، راهبر زندگى؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، پیشین، ص87.
6- سیدمحمدباقر صدر، ،سرچشمه هاى قدرت در حکومت اسلامى، پیشین، ص16.
7- سیدمحمدباقر صدر، اسلام، راهبر زندگى؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، پیشین، ص195.
8- احمد عبدالله عاملى، محمد باقر الصدر السیرة و المسیرة فی حقائق و وثائق، بیروت-لبنان، موسسة العارف للمطبوعات، 1428 ه.ق، جلد4، ص6.
9- سیدمحمدباقر صدر، صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی: بحث اهدی الى الشعب الایرانی المسلم بمناسبة اختیاره للجمهوریة الاسلامیة، بیروت-لبنان، دار التعارف للمطبوعات، 1399 ه، ص30.
10- سیدمحمدباقر صدر، اسلام، راهبر زندگى؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، پیشین، ص87.
