ناشنیده‌هایی از زندگی پروفسور حسابی/ از تسلط بر موسیقی سنتی تا مخالفت علنی با کاپیتولاسیون

 روزنامه خراسان گزارشی به مناسبت بیست‌وهشتمین سالروز درگذشت پروفسور محمود حسابی و ویژگی‌های کمترشنیده‌شده وی منتشر کرده است که بخش‌های مهم آن را در ادامه می‌خوانید.

پروفسور محمود حسابی در سال 1281 خورشیدی، در تهران و در خانواده‌ای با اصالت تفرشی زاده شد. پدرش، عباس‌خان معزالسلطنه از رجال خوشنام دوره قاجار بود و مادرش، گوهرشاد حسابی، از آن بانوان متدینی بود که به تحصیلات روزآمد فرزندش اهتمام فراوانی داشت. مرحوم پروفسور حسابی، در چهار سالگی، همراه با والدینش راهی شامات شد و در بیروت به مدرسه رفت.

دریافت مدرک نجات غریق

حضور وی در آموزشگاهی که زیرنظر غربی‌ها اداره می‌شد، به غفلت وی از فرهنگ اجدادی نینجامید؛ مادرش در منزل به او قرآن و ادبیات فارسی آموزش داد و همزمان به فراگیری موسیقی پرداخت و حتی توانست مدرک نجات غریق هم دریافت کند!

تسلط بر موسیقی سنتی و غربی

تسلط پروفسور حسابی بر موسیقی سنتی و غربی، بخشی از ویژگی‌های شخصیتی ناشنیده اوست؛ وی بعدها با تکیه بر همین توانمندی، به ویژه در نواختن ویولن و سه‌تار، نخستین انجمن موسیقی ایران را هم بنیان‌گذاری کرد.

حضور فعال در جریان بیرون راندن بریتانیایی‌ها از مناطق نفتی ایران

علاقه وی به کشورش، باعث شد که با گروه‌های وطن‌دوست و وطن‌خواه، همراهی تام و تمامی داشته‌باشد. با آغاز ماجرای ملی‌شدن صنعت نفت در سال 1328، پروفسور محمود حسابی به عنوان یک کارشناس برجسته ایرانی و استاد دانشگاه تهران، از نهضت حمایت‌کرد و به همین دلیل، در کابینه نخست دکتر مصدق(سال 1330) ، مدتی به عنوان وزیر فرهنگ به خدمت مشغول شد و در همان زمان، نخستین مدرسه عشایری ایران را بنیان‌گذاری کرد؛ هرچند که خیلی زود و به دلیل عضویت در هیئت خلع ید انگلیسی‌ها از نفت جنوب، جای خود را به فرد دیگری داد. حضور فعال در جریان بیرون راندن بریتانیایی‌ها از مناطق نفتی ایران، یکی از مهم‌ترین بخش‌های زندگی اجتماعی و سیاسی پروفسور حسابی است که کمتر به آن توجه شده‌است.

رویکردهای ضداستعماری

او بعدها و با سقوط دولت دکتر مصدق، طی کودتای 28 مرداد 1332، در زمره مخالفان قرارداد کنسرسیوم بود؛ قراردادی که انگلیسی‌ها، با مشارکت آمریکا و چند کشور اروپایی و با همراهی شاه و زاهدی به ایران تحمیل کردند تا نفت کشور را این‌بار به شکلی دیگر غارت کنند.

نخستین مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران

پروفسور حسابی نخستین مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و رئیس هیئت مدیره این شرکت بود و این را می‌توان افتخاری بزرگ در زندگی وی محسوب کرد.

مخالفت علنی با کاپیتولاسیون

در سال 1343، زمانی که دولت حسنعلی منصور به دنبال تصویب لایحه ننگین کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی بود، پروفسور محمود حسابی از منتقدان جدی آن به حساب می‌آمد و آشکارا به مخالفت با این لایحه استعماری پرداخت؛ اقدامی که برای او عواقب ناگواری نیز، در پی داشت.

زنده‌یاد پروفسور حسابی را باید دانشمندی فرهنگ‌دوست بدانیم؛ گفتیم که رابطه او با فرهنگ ایرانی، از دوران کودکی و با آموزش‌های مادرش آغاز شد؛ آن‌گونه که حتی سال‌ها زیستن در غربت، نتوانست وی را از فضای فرهنگ سرزمینش دور کند. او گلستان‌سعدی را حفظ بود و می‌توانست خط فارسی میانه و اوستایی را بخواند. پروفسور محمود حسابی، اگرچه به عنوان «پدر فیزیک ایران» مشهور است، اما چنان قلمرو فعالیت‌های گسترده و گوناگونی دارد که نمی‌توان او را در حیطه یک دانش خاص محدود کرد. یادش گرامی و راهش پررهرو باد.