بحث پایه‌ای ولایت؛ نیاز جامعه به «جمع پیوسته متحد دارای ایمان»

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَاءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ کَفَرُوا بِمَا جَاءَکُمْ مِنَ الْحَقِّ یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِیَّاکُمْ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّکُمْ إِنْ کُنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِی سَبِیلِی وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِی تُسِرُّونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَیْتُمْ وَمَا أَعْلَنْتُمْ وَمَنْ یَفْعَلْهُ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِیلِ ﴿۱﴾

اى کسانى که ایمان آورده‌اید دشمن من و دشمن خودتان را «ولی» و هم‌جبهه‌ی خود مگیرید. که پیام دوستی به آنان بفرستید. در حالی‌که به اندیشه‌ی حقی که بدان گرویده‌اید، کفر و انکار نموده‌اند. پیامبر و شما را از شهرتان برون می‌رانند چرا که به خدا، پروردگارتان، ایمان آورده‌اید. اگر برای جهاد در راه من و به جستجوی خشنودی من بیرون آمده‌اید (باید که آنان را هم‌جبهه مگیرید) با آنان در نهان خود دوستی می‌بازید که من به هرچه پنهان نموده یا آشکار ساخته‌اید داناترم. هر که از شما چنین کند از راه میانه گمراه گشته است.

۱. بعضی‌ها معنا می‌کنند: دشمن من و دشمن خودتان را دوست خود مگیرید، این معنای کاملی نیست. فقط مسئله‌ی دوستی و محبت نیست، بالاتر از اینهاست. ولیّ خودتان نگیرید؛ یعنی هم‌جبهه‌ی خودتان ندانید، یعنی خودتان را در صف آنها قرار ندهید، یعنی در دل، خودتان و آنها را در یک صف فرض نکنید.

۲. اگر در راه جهاد و مجاهدت و کوشش برای من خارج شدید و  برای به دست آوردن خشنودی من، اگر واقعاً راست میگویید، حق ندارید آن که دشمن من و دشمن شماست، هم‌جبهه و یار و پیوسته‌ی خودتان قرار بدهید.

۳. هرکس از شما که این کار را انجام بدهد، با دشمنان خدا طرح دوستی و یاوری[در نهان و خفا] بریزد، خودش را هم‌جبهه‌ی آنها بداند و نشان بدهد، راه میانه را گم کرده است.

۴. آیات، شأن نزولش، درباره‌ی حاطِبِ ابنِ اَبی بَلتَعه است. حاطب ابن ابی بلتعه یک مسلمان یک خُرده کم ایمانی بود. این، وقتی که پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌خواست برود به جنگ با کفار قریش، فکر کرد، که ممکن است که پیغمبر در این جنگ مغلوب بشود و خویشاوندان او که در میان کفار هستند، مورد آسیب قرار بگیرند و این جزو سربازان پیغمبر است.  اینجا زرنگی خواست به خرج بدهد، یک مردِ رندی به خرج داد. حالا که ما کنار پیغمبر هستیم، در رکاب پیغمبر، جهاد هم که می‌کنیم، ثواب مجاهدین در راه خدا را هم که می‌بریم، احتیاطاً یک نامه‌ای هم بنویسیم به کفار، اینجا دوستی و وفاداری خودمان را نسبت به آنها هم اعلام کنیم…. یک نامه‌ای برداشت نوشت به سران قریش، امضا هم کرد پای آن را. خودش را هم خوب معرفی کرد تا بدانند که این، با آنها خوب و دوست و مهربان است. …پیغمبر عزیز و گرامی، با وحی خدا از ماجرا مطلع شد. امیرالمؤمنین علیه‌السلام را و یکی، دو نفر دیگر را فرستاد، بینِ راه رفتند آن [پیک] زن را پیدا کردند، تهدیدش کردند و کاغذ را از او گرفتند. بعد که [حاطب ابن ابی بلتعه] آمد، پیغمبر گفت: خب، چرا این کار را کردی مَرد؟ چرا اسرار نظامی و جنگی را فاش میکنی برای دشمن؟

گفت: یا رسول‌الله، من آنجا دوستانی دارم، خویشاوندانی دارم، می‌ترسم آنها مورد زحمت قرار بگیرند، خواستم این نامه را بنویسم که شاید دل آنها یک قدری نسبت به من نرم بشود.

إِنْ یَثْقَفُوکُمْ یَکُونُوا لَکُمْ أَعْدَاءً وَیَبْسُطُوا إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُمْ بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ ﴿۲﴾

اگر بر شما دست‌ یابند برای شما دشمنانی خواهند بود و دست و زبان خود را به بدی روی شما خواهندگشود و بسی دوست می‌دارند که شما کافر گردید.

آیه در جواب می‌گوید: اشتباه نکنید، دل آنها با شما نرم نخواهد شد. آن کسانی که از لحاظ فکری ضد شما هستند، آن کسانی که دین شما، ایمان شما، به زیان آنهاست و آنها همت بر نابودی دین و ایمان گماشته‌اند، اینها هرگز با شما مهربان و دوست نخواهند بود….. « یَکونوا لَکُم اَعداءً» دشمن شما خواهند بود… فردا اگر بر شما مسلط بشوند، همین یک ذره عقیده‌ی قلبی را هم نمی‌گذارند شما نگه دارید، دوست می‌دارند که شما کافر بگردید. خیال نکنید که آزاد و راحت می‌گذارند شما مسلمان بمانید و به وظایف اسلامی‌تان عمل کنید.

لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحَامُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴿۳﴾

خویشان و فرزندانتان به شما سودی نمی‌بخشند، روز قیامت میان شما جدایی می‌افکند و خدا به آنچه می‌کنید بیناست.

۱. شما برای خاطر فرزندانتان، برای خاطر قوم و خویش‌هایتان، برای خاطر آقازاده‌تان، برای خاطر آسایش نزدیکانتان، حاضرید با دشمن خدا بسازید؟ برای جلب دوستیِ بندگان ضعیف خدا و جلب منافع خودتان و نزدیکانتان، حاضرید از فرمان خدا بگذرید، با دشمن خدا دوستی کنید؟ مگر چقدر این ارحام و اولاد به درد آدم میخورند؟ مگر این جوانی که شما برای خاطر شغلش، برای خاطر بورسش، برای خاطر کاسبی‌اش در میان کفار قریش، حاضری با کفار قریش بسازی، چقدر به درد تو خواهد خورد بیچاره؟ چقدر تو را از عذاب خدا نجات خواهد داد؟

۲. در روز قیامت انسان این قدر خودش گرفتار است که به گرفتاری دیگران نمی‌رسد، حتی فرزندش. یک خاری به دست فرزندت می‌رود، حاضری دنیا و آخرتت را قربانش کنی؟ بیچاره! روز قیامت از او خواهی گریخت. اگر ما بفهمیم منطق قرآن را در این زمینه، بدانید آن کسانی که برای خاطر آسایش و راحتی فرزندانشان حاضرند به سعادت دنیا و آخرت پشت کنند، و حاضرند به بدبختی‌ها و شقاوت‌ها و تیره‌روزی‌ها رو کنند، اگر بدانند این منطق قرآن را، شاید تکان بخورند.

در کار و روش ابراهیم و همراهانش برای شما سرمشقی نیکوست، آنگاه که به قوم خود گفتند: ما از شما و از هرآنچه به جای خدا عبودیت می‌کنید، بیزار و بری هستیم. به شما کفر و انکار آوردیم و میان ما و شما دشمنی و کینه پدید آمد (و چنین خواهد بود) تا وقتی‌که به خدای یگانه ایمان بیاورید. (آری، ابراهیم و مؤمنان جز اعلام بیزاری سخنی با بت پرستان نداشتند) مگر سخن ابراهیم به پدرش(عمویش) که گفت: من برای تو (در صورتی که دست از دشمنی و کینه با حق برداری) آمرزش خواهم خواست و در برابر خدا به سود تو اختیار چیزی را ندارم. پروردگارا! بر تو توکل کردیم، و به سوی تو بازگشتیم، و بازگشت به سوی توست]

به مؤمنین می‌گوید: مؤمنین، شما را در عمل ابراهیم و پیروان ابراهیم سرمشقی نیکوست. ببینید ابراهیم و پیروانش، همراهانش چه کردند، شما هم همان کار را بکنید. آنها چه کردند؟ آنها صاف و صریح رو کردند به قوم گمراه زمان خودشان، به بندگان طاغوت و آلهه‌ی دروغین زمان، گفتند ما از شما و خداوندگارانتان بیزاریم، ما به شما کفر ورزیدیم، ما از شما رو گرداندیم، میان ما و شما همیشه‌ی زمان، بغض و دشمنی، عداوت و خشم و کینه برقرار است. فقط یک راه آشتی وجود دارد و آن «حَتّی تُؤمِنوا بِاللهِ وَحدَهُ» بیایید داخل منطق فکری ما بشوید. صریحاً میگوید: مؤمنین، شما هم مثل ابراهیم عمل کنید

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِیَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ ﴿۵۱﴾

ای گرویدگان به دین! یهودیان و مسیحیان را هم­‌جبهگان و دوستان خود مگیرید. آنان بعضی هم‌­جبهه و دوست بعضی دیگرند. هر که از شما با آنان پیوند برقرار کند، در حقیقت از آنان و در شمار آنان است. حتماً خدا گروه ستمگران را هدایت نمی­کند.(۵۱)

[آیات ۵۱ تا ۵۳ در خصوص ارتباطات خارجی]

– یهودیان و مسیحیان را اولیای خود [پیوند­خوردگان و پیوستگان با خود] مگیرید. … انتخاب مکنید. آنها بعضی اولیا و هم‌جبهگان و پیوستگان بعضی دیگرند. نگاه  نکنید که بلوک­‌هایشان از همدیگر جداست؛ در معنا، برای ضدیتِ با اصالت­‌های شما، همه یک جبهه­‌اند.

– هر­کس تولّی کند با آنان -تولّی یعنی ولایت را پذیرفتن…- هرکسی که قدم در وادی ولایت آنها بگذارد و پیوند بزند خودش را با آنها، مرتبط کند خودش را با آنها، رابطه برقرار کند، « فَإِنَّهُ مِنْهُمْ » بی­گمان او خود از آنان است.

فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یُسَارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشَى أَنْ تُصِیبَنَا دَائِرَةٌ فَعَسَى اللَّهُ أَنْ یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِنْ عِنْدِهِ فَیُصْبِحُوا عَلَى مَا أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ نَادِمِینَ ﴿۵۲﴾

بیمار­دلان را می­بینی که به میان جبهه‌ی کافران می­‌شتابند؛ می­گویند (و بهانه می­‌آورند) که می­ترسیم آسیبی به ما برسد. باشد که خدا فتح و پیروزی مؤمنان را برساند یا حادثه‌ای به سود آنان تدارک کند، و آنگاه این بیماردلان برآنچه در دل نهان می‌داشته‌اند پشیمان گردند.(۵۲)

– بیماردلان می­‌شتابند در میان جبهه­‌ی دشمنان دین، قناعت نمی­کنند به اینکه بروند طرف آنها، بلکه می­شتابند؛ قناعت نمی­کنند به اینکه تا پهلویشان بروند، میروند تا آن اعماق جبهه­‌شان. اگر بپرسی آقا چرا این قدر با دشمنِ دین می­سازی؟ با کسی که می­دانی ضد دین است، چرا ضدّیت که نمی­کنی هیچ، دوستی هم به خرج می‌دهی؟ اگر این را از او بپرسی، در جوابت چنین می­گوید: «یَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِیبَنَا دَآئِرَةٌ» می­گویند می­ترسیم یک آسیبی به ما برسد؛ اگر دوستی نکنم، می‌ترسم به من آسیبی برسانند یا برساند. چقدر به گوش آدم آشناست این حرفها. «نَخْشَى أَن تُصِیبَنَا دَآئِرَةٌ» می­ترسم برایمان دردسری درست بشود، می‌ترسم برایمان اسباب زحمتی درست بشود؛ ببنید چه کلمات آشنایی‌ست.

– خدا در جواب اینها چه می­گوید؟ می­فرماید: امید است که خدا پیروزی را نصیب جبهه­‌ی مؤمن کند، یا یک حادثه­‌ای از پیش خود، به سود آنان پدید آورد. بعد که این کار بشود، آن وقت، تا این بدبخت­‌هایی که با آنها ساخته بودند، پشیمان بشوند، روسیاه بشوند، بگویند دیدی چه غلطی کردیم، اگر می­دانستیم که جبهه‌ی مؤمن این‌جور پیروزمند و نیرومند خواهد شد، با دشمن دین، با دشمن خدا نمی­ساختیم؛ خودمان را بی آبرو نمی­کردیم.

وَیَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا أَهَؤُلَاءِ الَّذِینَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِینَ ﴿۵۳﴾

و به مؤمنان بگویند: آیا همین اینان بودند که با سخت­‌ترین سوگندها بخدا سوگند یاد می­کردند؟ که ایشان با شمایند، کارهایشان پوچ شد و بر باد رفت و زیانکار گشتند.(۵۳)

بعد از آنی که آنها خودشان را مفتضح کردند و با دشمنان ساختند…. مؤمنین،  در بهت و حیرت فرو­می­روند! اِ ! همین­ها بودند، این چهره­‌های خوش ظاهر و موجّه، قسم می­خوردند، با سوگندهای غِلاظ و شداد که ما با شماییم. هر وقت با آنها حرف می­زدیم، هر وقت به آنها چیزی می­گفتیم، می­گفتند بله، ما هم با شما هم عقیده‌ایم، ما هم با شما اختلافی نداریم، ما هم همین حرفی که شما می­زنید، می‌زنیم، در مقام بیان، این‌جور با آدم حرف می­زدند؛ بعد معلوم شد که دل­های اینها مریض بوده و علی­رغم ظاهر نیکشان، دل­های چرکین و سیاه و نفاق­‌آمیز داشتند. مؤمنین آن روز می­گویند عجب! ببین چه قَسَمی می­خوردند اینها؟!

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا یَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ ذَلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ ﴿۵۴﴾

ای گروه مؤمنان! از شما هرکس از دینش بازگردد، خداوند مردمی را خواهد آورد که آنان را دوست بدارد و آنان او را دوست بدارند. در برابر مؤمنان فروتن و مهربان باشند. در برابر کافران، شکست‌­ناپذیر و تسخیر­ناپذیر باشند. در راه خدا کارزار کنند و از ملامت ملامت­‌گری نهراسند. این فضل و بزرگواری خداست که به هرکس خواهد می­دهد. و خدا گشوده‌­دست و داناست.(۵۴)

[آیه ۵۴ در خصوص پیوند های داخلی]

– اگر این بار رسالت و مسئولیتی را که با ایمان به خدا پذیرفته بودید، از دوشتان روی زمین بگذارید و آن را به سر منزل نرسانید؛ خیال نکنید که این بار به سر منزل نخواهد رسید؛ ؛ نه، این بارِ خدا به سر منزل خواهد رسید، منتها سعادتش را کس دیگری خواهد برد… این مردم همان مردم ایده‌­آل اسلامی‌­اند. آن جامعه‌ی ایده‌­آل اسلامی، از لحاظ پیوندها و رابطه­‌های داخلی و خارجی این‌جورند که در این آیه آمده است.

۱. خودِ خدا آنها را دوست دارد،… آنها هم خدا را دوست می­دارند… «قُل اِن کُنتُم تُحِبّونَ اللهَ فَاتَّبِعونی یُحبِبکُمُ اللهُ» (۳۱ آل عمران)… اگر خدا را دوست دارید، از من که پیغمبرم متابعت کنید تا خدا هم شما را دوست بدارد. پس «یُحِبُهم وَ یُحِبونَهُ»؛ یعنی اینها صد درصد تسلیم فرمان خدا بودند، که مورد محبت خدا بودند.

۱.۱. [خاصیت بعدی اینکه] فروتن هستند در مقابل مؤمنان؛ این نشانه‌ی کمالِ رابطه و پیوند صمیمانه است…. یعنی وقتی که در مقابل مردم قرار می­گیرند، جزو مردمند، با مردمند، در راه مردمند، برای مردمند، خودشان را از میان مردم بیرون نمی­کشند.

۱.۲. [ویژگی سوم] -نقطه‌ی مقابل [فروتنی در برابر مردم است]- در مقابل کافران و دشمنان دین و مخالفان قرآن، « اَعِزَّةٍ­» هستند؛ یعنی تأثیر­ناپذیر، یعنی سربلند، یعنی حصاری از فکر اسلامی دور خود پیچیده و کشیده که هیچ نفوذی از آنها نپذیرند. 

۱.۳. خاصیت دیگرشان این است که در راه خدا [بی امان ، بدون قید و شرط] جهاد و مجاهدت می­کنند.

۱.۴. و در آخر از ملامت هیچ ملامت­گری هم نمی­هراسند و نمی­ترسند.

إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ ﴿۵۵﴾

 ولی (و مرکز پیوندهای اجتماعی) شما فقط خداست و پیامبرش و آن مؤمنانی که نماز را به پا­می­دارند و زکات را ادا می‌کنند در حالی­که در رکوعند.(۵۵)

[ آیه ۵۵ به بُعد سوم اشاره می­کند، در خصوص ارتباط و پیوند اجزای جامعه با امام]

– ولی و قائمِ امر، آن کسی که تمام نشاط و فعالیت‌­های جامعه و امت اسلامی به او باید برگردد و از او باید الهام بگیرد، خداست. خب خدا که مجسم نمی­شود بیاید بین مردم بنشیند امر و نهی کند، دیگر چه ­کسی؟ «وَ رَسولُهُ» پیداست که بین رسول و بین خدا هرگز رقابت و تنازع و تنافر هم که نیست؛ رسول اوست باز. خداست و رسولش، خب، رسول که همیشه باقی نمی­ماند.

– بعد از رسول چه؟ بعد از رسول هم داریم… آن مؤمنان. کدام مؤمنان؟ هر کسی که ایمان آورد کافی است؟ نه، نشانه دارد. «اَلَّذینَ یُقیمونَ الصَّلاةَ» اقامه‌ی نماز می­کنند،

«وَ یُؤتونَ الزَّکاةَ» می­دهند زکات را، «وَ هُم راکِعونَ»،… در حالی که در رکوعند،… سمبل و رمز برای یک چنین کلّیتی چه کسی می­تواند باشد در جامعه‌ی اسلامی؟ غیر از علی بن ابی طالب کسی را سراغ نداریم. در آن جامعه‌ی اسلامی، آن کسی که می­توانست سمبل این گونه جناحِ ایمانیِ متقن و محکمی باشد، علی بن ابی طالب است.

وَمَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ ﴿۵۶﴾

و هر که خدا و رسولش و مؤمنان را پیوسته و هم­جبهه­ی خود بسازد پس به یقین حزب خدا همان فیروزمندان‌اند.(۵۶)

اگر ولایت را مراعات کردیم…. اگر ولایت را که دارای سه بُعد شد تا حالا؛ یکی حفظ پیوندهای داخلی، یکی قطع پیوند و وابستگی به قطب­های متضاد خارجی… یکی هم حفظ ارتباط دائمی و عمیق با قلب پیکر اسلامی و قلب امت اسلامی یعنی امام و رهبر… چگونه خواهد شد؟  آیه‌­ی قرآن جواب می­دهد به ما … آن کسی که قبول ولایت کند… اینها غالبند، پیروزمندانند. از همه پیروزتر همین­ها هستند و اینهایند که بر همه جناح‌­های دیگر غلبه خواهند داشت.

آن کسانی که اگر در زمین متمکنشان سازیم، نماز را به پا می‌دارند و زکات می‌دهند، امر به معروف و نهی از منکر می­کنند و [ پایان همه کارها از آن خداست.](۴۱حج)

• [در اینجا] نماز سمبلی برای ذکر خدا و توجه و جهت­‌گیری خدایی یک جامعه[است.]… نماز را به پا می­دارند، به سوی خدا می­روند، جهت­‌گیری­شان را بر طبق جهت­‌گیری [که] خدا فرموده و خدا دستور داده قرار می­دهند.

• « وَ آتَوُا الزَّکَاةَ »، به معنای این است که تعدیلی در ثروت ایجاد می­کنند، با توجه به روایاتی که در باب زکات هست که می­گوید زکات موجب تعدیل ثروت است.

• ما خیال می­کنیم امر به معروف و نهی از منکر به معنای این است که بنده، به جناب عالی امر کنم که شما فلان کار بد را انجام ندهید، فلان کار خوب را انجام بدهید. فقط همین امر کردن و گفتن. در حالی که امر کردن و گفتن، یکی از جلوه­‌های امر به معروف و نهی از منکر است. به امیر­المؤمنین گفتند که با معاویه چرا می­‌جنگی؟ … گفت برای خاطر اینکه امر به معروف و نهی از منکر واجب است…. امام حسین از مدینه بلند می­شود، آقا کجا می­روی؟ «اُریدُ اَن آمُرَ بِالمَعروفِ وَ اَنهِیَ عَنِ المُنکَرِ» می­خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم. ببینید چقدر دایره و دامنه وسیع و چقدر از نظر ما کوچک و ضیق و تنگ است. به هر حال وقتی که ولایت در جامعه­‌ای بود، اینها هم انجام می­گیرد؛ اقامه‌ی صلاة، ایتای زکات، امر به معروف ، نهی از منکر و خلاصه پیکر بی­جانی، جان و روح و حیات می‌یابد.