فرازهایی از زندگی دکتر رمضان عبدالله از دانشگـاه تا جهاد

گفت‌و‌گو: محمدرضا مرادی

 اشاره

دکتر رمضان عبدالله شلح به مدت 23 سال به‌عنوان دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین فعالیت می‌کرد. وی دو سال پیش بر اثر بیماری به کما رفت و سرانجام خرداد ماه 98 درگذشت. یکی از ویژگی‌های خاص رمضان شلح، زندگی پرفراز و نشیب و تجربه زندگی در چند کشور در برهه‌های گوناگون برای تداوم تحصیل و علاقه‌اش به اقتصاد اسلامی است. شلح پس از آن که دوران نوجوانی خود را در شهر شجاعیه نوار غزه گذراند، به قاهره رفت و پس از تحصیل در رشته اقتصاد دانشگاه الزقازیق مصر و انجام فعالیت‌های سیاسی باری دیگر به محل تولد خود برگشت. وی در شجاعیه استاد دانشگاه شد اما با اوج گرفتن فعالیت‌های سیاسی و ضد اسرائیلی تحت‌ فشار و اخراج از دانشگاه قرار گرفت. علاقه وی به تحصیل موجب شد به لندن برود و در سال 1990 موفق به کسب دکتری اقتصاد از دانشگاه درهام انگلیس شود. پس از کسب دکتری شلح زندگی در آمریکا را هم تجربه کرد. وی در فلوریدا موسسه تحقیقاتی اسلامی دایر کرد و به فعالیت‌های گوناگونی پرداخت تا آن که در سال 1995 به‌منظور دیدار با فتحی شقاقی بنیان‌گذار جنبش جهاد اسلامی به دمشق رفت و پنج ماه تا شهادت شقاقی در دمشق ماند. پس از شهادت فتحی شقاقی به دست موساد در مالت، رمضان عبدالله رهبر جنبش جهاد اسلامی شد. زندگی در کشورهای مختلف، انجام فعالیت‌های گوناگون در حوزه‌های تاریخی، سیاسی، مذهبی، اقتصادی و تدریس از غزه تا لندن و آمریکا موجب شکل‌گیری شخصیتی قدرتمند و مسلط بر سه زبان عربی، عبری و انگلیسی از رمضان عبدالله شلح شد. شخصیتی که موجب شد وزارت خارجه آمریکا نامش را در سال 1995 به‌عنوان اولین فلسطینی در لیست سیاه  ‌تروریست‌های خود قرار دهد.

شخصیت آزاداندیش و کلان‌نگر رمضان عبدالله شلح موجب شد جنبش جهاد اسلامی فلسطین طی سه دهه گذشته روابط خود را با اکثر جریانات فلسطینی و کشورهای اسلامی و عربی حفظ نماید. شلح با محور قرار دادن قضیه فلسطین و وحدت، بر بسیاری از اختلافاتش با جریان‌های حماس و تشکیلات خودگردان بارها چشم‌پوشی کرد. ضمن آنکه با تمرکز بر موضوع اسرای فلسطینی بدون نگاه سیاسی و جناحی، اکنون به یکی از قدرتمندترین جریان‌های حمایت از اسرا تبدیل شده و تشکیلات نسبتاًً قوی‌ای برای حمایت از اسرا در درون زندان‌های اسرائیلی ایجاد نماید. درگذشت این مجاهد بزرگ باعث شد تا با «ناصر ابوشریف» نماینده جنبش جهاد اسلامی فلسطین در تهران گفت‌و‌گویی داشته باشیم که در ادامه می‌آید.

* نقش دکتر رمضان عبدالله شلح در تقویت جنبش جهاد اسلامی چیست؟

– دکتر رمضان عبدالله از ابتداي شکل‌گيري جنبش جهاد اسلامي جزو هسته‌ نخست مؤسس اين جنبش بود که با همکاري دکتر فتحي شقاقي در مصر اقدام به اين کار کرد. او از هيچ فعاليت رسانه‌اي و فکري دريغ نمي‌کرد. پس از بازگشت از مصر در سال 1981 همچنان در صحنه فعاليت‌هاي اجتماعي و رسانه‌اي بود و در دانشگاه اسلامي به‌عنوان مدرس مشغول تدریس شد. او و کساني که هم‌رأي در اين زمينه بودند سنگ بناي حرکت جهاد اسلامي را پي‌ريزي کردند. از آن پس در تهيه بيانيه‌هاي انتفاضه نقش عمده و پررنگي داشت.

وي تحصيلات خود را در انگلستان به پايان برد و به آمريکا رفت و در آنجا مشغول تدریس شد. در مرکز مطالعات اسلام و جهان سردبير مهم‌ترين مجله سياسي با عنوان مطالعات سياسي شد. مطالب اين مجله علمي پژوهشي توسط انديشمندان بزرگ و رهبران سياسي و اسلامي به رشته تحرير درمي‌آمد.

 در سال 1995 (1374ش) به‌عنوان دبيرکل جنبش جهاد اسلامي انتخاب شد؛ جنبشي که به‌عنوان سازماني فرامنطقه‌اي در ميان محافل مختلف شناخته‌ شده بود.

دکتر رمضان عبدالله رهبري جهاد اسلامي را در مرحله بسيار مهمي يعني نيمه‌هاي دهه 90 ميلادي برعهده گرفت که در آن فعاليت‌هاي سياسي به دليل امضاي پيمان اسلو متوقف شده بود. با شکل‌گيري انتفاضه دوم، جنبش جهاد اسلامي نقش مهمي در آن ايفا کرد و صحنه‌هاي زيبايي از جهاد را در آن به نمايش گذاشت. اردوگاه جنين يکي از نمادهاي قدرت حرکت جهاد اسلامي بود که با تقديم شهداي زياد نام اين جنبش را پرفروغ کرد. جنبش جهاد اسلامي از سال 2005 تا 2007 تقريباً تنها ميداندار مبارزه با رژيم صهيونيستي بوده است.

اين جنبش در زمان دبيرکلي دکتر رمضان عبدالله توسعه و گسترش يافت و ريشه‌دار شد و با تمام جنبش‌هاي مقاومت در فلسطين در ارتباط بود و نقش مهمي در حفظ وحدت ميان فلسطيني‌ها ايفا کرد به گونه‌اي که حلقه وصل ميان تمام گروه‌هاي فلسطيني شد اما در عين حال بر مواضع و اصول خود پايبند ماند و مورد احترام تمام گروه‌هاي فلسطيني مقاومت بود. حتي دشمنان نيز به ديده احترام به آن مي‌نگريستند و چون از اصول خود منحرف نشد و به دنبال منافع کوچک نرفت چون هدف والاي آن آزادي فلسطين بود، نه رسيدن به اهداف و منافع شخصي، لذا به‌نظر من جنبش جهاد اسلامي در موقعيت ممتازي در زمينه فکري و سياسي و مقاومت و گسترش فعاليت‌هاي نظامي قرار گرفت.

شخصيت دکتر رمضان عبدالله به گونه‌اي بود که به‌خاطر دانش و معلومات وسيع و عمق فکري‌اش و برخورداري از قدرت تحليل استراتژيک و ابداع مواضع ممتاز، مورد احترام همگان بود و همين امر بر جنبش جهاد اسلامي و جايگاه آن تأثير گذاشته بود.

* مقاومت فلسطين چه تأثيري از انديشه‌ها و اقدامات دکتر رمضان عبدالله پذيرفته است؟

– همان‌طور که گفتم دانش و معلومات و آگاهي‌هاي گسترده و دقيق دکتر رمضان عبدالله درباره فعاليت‌هاي فلسطيني‌ها و گروه‌هاي فلسطيني و ديدگاه‌هاي آنها و نيز شناخت کامل از منطقه، تأثير مثبت بر جنبش‌هاي مقاومت و ثبات آنها و نقش‌آفريني آنها در اين مرحله دشوار گذاشته بود.

مي‌دانيد از سال 1993 (72 شمسي) فعاليت‌هاي فلسطيني‌ها به سمت انجام گفت‌وگو با رژيم صهيونيستي سوق پيدا کرد و پس از سال 2005 منطقه وارد مرحله جديدي شد و همه کشورهاي منطقه خود را براي ايجاد رابطه و عادي‌سازي با رژيم صهيونيستي و سرکوب حرکت‌هاي مقاومت به کار بستند اما دکتر رمضان عبدالله و رهبران مقاومت توانستند خط مقاومت را حفظ کنند بدون آن که با کشورهاي عربي ديگر وارد خصومتي شوند به‌طور مثال رابطه با مصر همچنان برقرار ماند و جنبش جهاد اسلامي و رهبران آن مورد احترام زياد ساير کشورهاي عربي واقع شد و رابطه خوبي با برخي کشورهاي خليج (فارس) برقرار بود. همه اين اقدامات به‌خاطر مصلحت مقاومت بود و مطمئناً رابطه با ايران رابطه‌اي متفاوت از بقيه روابط بود، زيرا ايران تنها کشوري بود که از مقاومت به‌طور صریح و آشکار و کامل حمايت و پشتيباني مي‌کرد.

* دکتر رمضان عبدالله چه تاثيري بر انتفاضه دوم داشت؟

– انتفاضه دوم انتفاضه مردم فلسطين بود و نه انتفاضه يک شخص و دکتر رمضان عبدالله مسلماً يکي از رهبران برجسته جنبش‌هاي مقاومت بود. جنبش جهاد اسلامي با قدرت در اين انتفاضه مشارکت داشت و نقش در آن ايفا کرد و قدرت آن در مناطق مختلفي از جمله جنبش، طولکرم و ديگر مناطق تقويت شد و چه بسا فعاليت‌هاي اين جنبش بر ساير جنبش‌هاي مقاومت برتري داشت که به دلايل متعدد بود از جمله اينکه طبيعت فعاليت جنبش جهاد اسلامي در فضاي مقاومت رشد و بالندگي يافت چون مقاومت هدف والاي آن بود. دليل ديگر هدايت‌هاي دکتر رمضان عبدالله بود که اولويت او توجه به مقاومت مردمي بود و به‌طور دائم با رهبران ميداني و عملياتي جنبش جهاد اسلامي و ساير گروه‌ها ارتباط داشت. از اين‌رو نقش چشمگيري در رهبري و هدايت جنبش ايفا کرد و باعث شد جايگاه نخست فعاليت‌هاي جهادي در انتفاضه دوم به نام جنبش جهاد اسلامي ثبت شود.

* رابطه دکتر رمضان عبدالله با سردار سليماني چگونه بود؟

– رابطه با حاج قاسم سليماني رابطه‌اي قديمي بود اما پس از سال 2006 و سپس پس از سال 2008 عميق‌تر و بيشتر شد و به يک رابطه دوستانه و برادرانه صميمي تبديل شد. دکتر رمضان عبدالله به لحاظ اينکه از اوضاع منطقه و استراتژي و جزئيات آن اطلاع دقيقي داشت و تحليل‌ها و ديدگاه‌هاي وي درباره منطقه مورد توجه حاج قاسم و ساير رهبران ايران قرار گرفت مورد احترام فراوان ايشان قرار داشت به همين جهت رابطه‌شان تا زمان شروع بيماري دکتر رمضان و به کما رفتن ادامه يافت.

دکتر رمضان عبدالله گاهي در مورد موضوع محور مقاومت تأملاتي داشت. چون فلسطين محور نيست و ما هم فقط محور نيستیم بلکه ما نماينده امت هستيم و هدفمان توجه به کل فلسطين است که مسئله نخست امت اسلامي به شمار مي‌رود لذا يکي از ويژگي‌هاي مهم اين مرحله، وجود رابطه ممتاز ميان جنبش‌هاي مقاومت خصوصاًً جنبش جهاد اسلامي با ساير جنبش‌هاي مقاومت در لبنان و عراق و يمن و تحت رهبري جمهوري اسلامي و انقلاب اسلامي به فرماندهي حاج قاسم سليماني بود.

* ايشان فردي باسواد، باتجربه و کم‌نظير در جهت مقاومت بودند. آيا نبود ايشان به مقاومت لطمه مي‌زند؟

– دکتر رمضان عبدالله تقريبا از دو سال پيش دچار بيماري بود و عملاً از صحنه رهبري و هدايت جنبش دور شده بود و نمي‌توانست فعاليت داشته باشد اما تاثير او بسيار زياد و بزرگ بود و مسلماً فقدان و غيبت او خسارت بزرگي براي جنبش‌هاي مقاومت و جنبش‌هاي سياسي و براي انديشه سياسي راستين و براي اسلام و تمام جبهه مقاومت و تمامي فرزندان راستين انقلاب اسلامي به شمار مي‌رود.

اما بايد بدانيم که همه مردم رفتني هستند و تنها خداوند است که باقي است و خداوند خود وعده کرده است که با اين کيان صهيونيستي مقابله کند و همواره آنها را در عذاب سختي قرار دهد. (اعراف/167) ما اطمينان داريم که اين مسير ادامه خواهد يافت تا صهيونيست‌ها دچار ذلت شوند. اين روند، وابسته به اين شخص يا آن شخص نيست و همه ما تا زمان پيروزي يا شهادت در اين راه خواهيم بود.

* آيا فوت ايشان مشکوک بوده است؟

– خير؛ دکتر رمضان با مرگ طبيعي از دنيا رفت، علت آن هم بيماري قلبي بود. وقتي عمل جراحي بر روي او انجام شد، دچار چندين سکته قلبي شد و سپس به کما رفت و لذا هيچ‌گونه ‌تروري در ميان نيست، هرچند آمريکايي‌ها و اسرائيلي‌ها به‌دنبال او بودند و حتي نام او در ليست سياه اف‌بي‌آي آمريکا قرار داشت.

– متشکرم.