پیوند ترانزیتی آسیا به اروپا با راه‌آهن رشت – آستارا

جمهوری اسلامی ایران و روسیه با هدف تکمیل گذرگاه ریلی شمال – جنوب که جنوب آسیا را به شمال اروپا متصل می‌کند، توافقنامه احداث راه‌آهن رشت – آستارا را امضا کردند.

این توافقنامه دیروز چهارشنبه و پس از سخنرانی آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه بین نمایندگان دو کشور به امضاء رسید.

گذرگاه ریلی شمال – جنوب یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت کالا از جنوب آسیا به شمال اروپا به‌شمار می‌رود که احداث آن از بیش از دو دهه پیش در دستور کار بوده و در دولت سیزدهم با شتاب بیشتری برای فعال‌‌سازی این ظرفیت ریلی تلاش شده است.

مسیر غربی کریدور شمال – جنوب که کشورهای روسیه، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان را شامل می‌شود از نظر ریلی دارای یک حلقه مفقوده‌ای به مسافت ۱۶۲ کیلومتر بین رشت و آستارا بود که با امضای این توافق و احداث این مسیر ریلی عملاً جنوب آسیا به شمال اروپا متصل خواهد شد.

 ایران چگونه با شاهراه پارسی

مسیر اروپا- آسیا را کوتاه می‌کند؟

توافقنامه ایجاد کریدور حمل ونقل بین‌المللی شمال- جنوب (INSTC) به ابتکار سه کشور هند، ایران و روسیه در سال ۲۰۰۱ منعقد شد. هدف، تسهیل حمل‌ونقل کالا بین هندوستان و منطقه جنوب آسیا با منطقه آسیای مرکزی، قفقاز، کشورهای حوزه بالتیک و اروپا بود. مهم‌ترین نکته این کریدور چند مسیره «عبور آن از خاک ایران» است. اما این کریدور تاکنون مورد بهره‌برداری جدی قرار نگرفته بود. این کریدور دارای ۳ مسیر است: بال غربی: هند- ایران- آستارا (آذربایجان)- روسیه- شمال اروپا، مسیر میانی: هند- ایران- دریای خزر- بندر آکتائو (قزاقستان) یا بنادر روسیه (نظیر آستراخان)، بال شرقی: هند- ایران- کشورهای آسیای مرکزی (ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان) – روسیه.

چندین دهه بود که کانال سوئز نقش اصلی اتصال غرب و شرق جهان را ایفاء می‌کرد. برهمین اساس، کریدورهای عبوری از ایران که روزگاری با راه‌اندازی سوئز از معادلات حذف شده بودند، مجدداً درحال احیاء هستند. این موضوع پس از مسدود شدن کانال سوئز بر اثر گیر کردن کشتی غول‌پیکر Ever Given به سرخط رسانه‌ها بازگشت و با وقوع جنگ روسیه- اوکراین به اوج خود رسید.

حجم تبادل کالا از کریدور شمال- جنوب ۲۰ تا ۳۰ میلیون تن برآورد شده و ۳۰درصد ارزان‌تر و ۴۰درصد سریع‌تر از کانال سوئز خواهد بود. به عنوان نمونه؛ زمان ارسال محموله‌ از دریای بالتیک به هند با استفاده از کریدور شمال- جنوب به ۱۸ روز می‌رسد، درحالی‌که همین محموله از کانال سوئز ۶۰ روز به طول می‌انجامد. از طرفی، به دلیل منازعه دیرینه پاکستان- هند و فقدان امنیت در خاک افغانستان، طبیعتاً استفاده از همسایگان شرقی ایران برای هندی‌ها میسر نیست.

لذا کریدور سه مسیره «شمال- جنوب»، مسیری امن، سریع و کم هزینه برای ارتباط هند با افغانستان، آسیای مرکزی، قفقاز و روسیه می‌باشد. اکنون فرصتی بی‌نظیر به وجود آمده تا ایران به نقطه اتصال کشورهای استقلال یافته از شوروی به آب‌های گرم نیمکره جنوبی و نیز هندوستان به روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز تبدیل شود. ایران تنها حلقه اتصال بی‌واسطه کشورهای حاشیه دریای کاسپین به اقیانوس هند و شیخ نشینان خلیج‌فارس است.

کریدور شمال- جنوب

و ضربه کاری به تحریم‌های آمریکا

تحریم، سلاح اصلی آمریکا برای مقابله جمهوری اسلامی ایران بود. امّا بندر چابهار به عنوان «بزرگ‌ترین بندر اقیانوسی ایران» هیچ‌گاه در لیست ۱۷۰۰ تحریم اعمالی علیه ایران قرار نگرفت. دلیل آن نیز، اهمیت جغرافیایی چابهار برای ترانزیت کالاهای هند بوده است. همین موضوع باعث شد دولت آمریکا کوچک‌ترین اقدامی در جهت تحریم این بندر استراتژیک انجام ندهد.

فعال شدن کریدور شمال- جنوب خط بطلانی بر تحریم‌های آمریکا خواهد شد. از طرفی، چین برای احیاء جاده ابریشم از مسیر ایران مُصِر خواهد شد و منجر به رقابت هند و چین به عنوان ۲ غول اقتصادی آینده جهان بر سر بهره‌برداری از موقعیت ژئواستراتژیک ایران برای ترانزیت کالا به کشورهای ثالث و سرمایه‌گذاری در بنادرمان می‌شود.

تکمیل کریدور شمال- جنوب علاوه‌بر توسعه ترانزیت بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های سرزمینی، یک منبع درآمد پایدار برای ایران است و پیش‌بینی می‌شود با راه‌اندازی راه آهن رشت-آستارا و عملیاتی شدن کریدور شمال- جنوب، ایران بتواند سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار درآمد از این مسیر ترانزیتی کسب کند.

رئیسی: طرح‌های دولت برای ارتقای نقش‌آفرینی ایران در اقتصاد منطقه با جدیت دنبال خواهد شد

آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در مراسم امضای توافقنامه احداث راه‌آهن رشت–آستارا که به صورت ویدئوکنفرانس و با حضور ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه برگزار شد، این توافق را گامی مهم و راهبردی در جهت همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه عنوان کرد و گفت: همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه‌های مختلف توسعه یافته و این توافق نیز یکی از جلوه‌های مهم ارتقای سطح همکاری‌ها است که امروز میان دو کشور رقم خورد.

رئیس‌جمهور با بیان اینکه امضای این توافقنامه محدود به همکاری ایران و روسیه نیست و کشورهایی که در مسیر گذرگاه ریلی شمال–جنوب قرار دارند، از آن بهره‌مند خواهند شد، اظهار داشت: کریدور شمال–جنوب نه تنها برای ایران و روسیه، بلکه برای همه کشورهایی که در مسیر آن قرار دارند، فواید فراوانی خواهد داشت.

رئیسی در ادامه تصریح کرد: این مسیر از آسیای شرقی و جنوبی گرفته تا قفقاز و شمال اروپا را به‌هم متصل کرده و جلوه‌ای از همکاری و همگرایی تجاری و اقتصادی بین همه این کشورها خواهد بود و این همکاری‌ها بیش از پیش توسعه خواهد یافت.

رئیس‌جمهور با ‌اشاره به اینکه مذاکرات اولیه این توافق مربوط به دو دهه پیش است که باید در زمان خود اجرا می‌شد، اما به دلایلی به تعویق افتاد، اظهار داشت: امروز با اراده‌ای که بین مسئولان عالی دو کشور جمهوری اسلامی ایران و روسیه وجود دارد، این رویداد بزرگ میان دو کشور در حال انجام است و قطعاً نقش و تأثیر بسزایی در تقویت تجارت، اقتصاد و ترانزیت منطقه خواهد داشت.
مسیر ایران ارزان‌ترین و باصرفه‌ترین مسیر تجاری و ترانزیتی است
آیت‌الله رئیسی فعال کردن ظرفیت‌های جمهوری اسلامی ایران از مسیر سیاست تقویت همسایگی با هدف تثبیت جایگاه شایسته ایران در نظام بین‌الملل را وظیفه ملی، تاریخی و الهی دولت مردمی عنوان کرد و افزود: روسیه و همه کشورهایی که در این مسیر قرار دارند به‌خوبی می‌دانند که مسیر ایران، ارزان‌ترین، باصرفه‌ترین و نزدیک‌ترین مسیر برای فعالیت‌های تجاری، اقتصادی و ترانزیتی در منطقه است.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه جایگاه و موقعیت ممتاز ایران در منطقه به نحوی است که می‌تواند ظرفیت‌های شرق آسیا را به اروپا متصل کند و امروز امضای توافق نشان می‌دهد که مسیر شمال–جنوب مورد توجه شایسته قرار گرفته است، تصریح کرد: با جدیتی که همکاران بنده در دولت خواهند داشت احداث این مسیر ریلی سریعاً آغاز و همه کشورهای منطقه از منافع آن بهره‌مند خواهند شد. رئیسی با قدردانی از رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در راستای احیای ظرفیت‌های اقتصادی و ترانزیتی منطقه افزود: این توافق حتماً در جهت توسعه بیشتر روابط میان دو کشور و کشورهای منطقه مؤثر خواهد بود و گام بعدی که در اوراسیا و به زودی رقم خواهد خورد، حذف تعرفه میان ۶ کشور است که اقدام مهمی بین ایران، روسیه و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا محسوب می‌شود. رئیس‌جمهور در تشریح وضعیت کریدور شمال-جنوب، گفت: در این کریدور ریلی ۳ بخش مورد توجه است، بخش نخست بخش شرقی این مسیر شامل روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و ایران است که با تلاش‌هایی که انجام شده، مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. بخش مرکزی نیز شامل دریای خزر است که باید در جهت تقویت بنادر و ناوگان دریایی در آن اقدامات جدی صورت گیرد و نقصان بخش غربی این مسیر بین رشت و آستارا نیز با این توافق برطرف می‌شود و کریدور شمال–جنوب می‌تواند به صورت همه‌جانبه مورد استفاده قرار گیرد.
آیت‌الله رئیسی در ادامه در توضیح برخی از طرح‌های دولت برای ارتقای نقش‌آفرینی ایران در اقتصاد منطقه گفت: تقویت مسیر پاکستان، ایران و ترکیه، مسیر ریلی شلمچه–بصره و همچنین راه‌آهن چابهار–زاهدان و اتصال دریای عمان و خلیج‌فارس به اروپا از جمله مسیرها و بسته‌های تعریف شده برای تقویت جایگاه ترانزیتی جمهوری اسلامی است که با قوت و جدیت پیگیری خواهد شد.
رئیس‌جمهور ضمن ابراز امیدواری نسبت به احیای سهم و جایگاه ایران در منطقه و روابط اقتصادی دو جانبه و چندجانبه در نظام بین‌الملل با اجرای این طرح‌ها تأکید کرد: جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه ظرفیت‌های اقتصادی بالایی برای همکاری دارند و اراده دو کشور بر همکاری و تبادل این ظرفیت‌هاست و امیدواریم با همکاری‌ها و پیگیری‌هایی که از سوی مسئولان عالی دو کشور وجود دارد، این توافقنامه هرچه زودتر به اجرا و بهره‌برداری برسد.
پوتین: تکمیل کریدور شمال- جنوب آغاز پروژه‌ای عظیم در منطقه است
ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه نیز که به صورت ویدئوکنفرانسی در این مراسم شرکت داشت، توافق ایران و روسیه در جهت تکمیل کریدور شمال–جنوب را آغاز پروژه‌ای عظیم در منطقه دانست و افزود: این کریدور سهم قابل توجهی در تأمین امنیت غذایی کشورهای منطقه و به ویژه کشورهای حوزه خلیج‌فارس خواهد داشت و به ما فرصت می‌دهد که حمل‌ونقل بدون وقفه‌ای داشته‌ باشیم. رئیس‌جمهور روسیه با بیان اینکه این کریدور فقط آغاز کار برای افزایش ظرفیت مسیر شمال– جنوب است و مسیرهای دیگری نیز وجود دارد که در آینده توسعه خواهد یافت، اظهار داشت: ارسال کالاها از طریق این کریدور به ما امتیازهای رقابتی و امکان تنوع‌بخشی به مسیرهای جهانی حمل‌ونقل خواهد داد و از سوی دیگر ارسال کالا از مسیر این کریدور علاوه‌بر صرفه‌جویی در زمان و هزینه انتقال کالا، افزایش حجم مبادله کالاها و بهبود وضعیت ‌اشتغال برای دو کشور ایران و روسیه را نیز به همراه خواهد داشت. ولادیمیر پوتین تعاملات تهران–مسکو در چارچوب این پروژه عظیم را نشان‌دهنده سطح عالی روابط ایران–روسیه، توصیف و تصریح کرد: ما اهمیت خاصی برای این ارتباطات دوجانبه قائل هستیم و مایلم از آقای دکتر رئیسی و همچنین رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران به خاطر توجهات دائمی به همکاری‌های میان دو کشور قدردانی کنم. همچنین این فرصت را مغتنم شمرده و درخواست می‌کنم بهترین آرزوهای بنده را به آیت‌الله خامنه‌ای ابلاغ کنید.