زیارت عاشورا، جامعه شناسی سیاسی تشیع

زیارت عاشورا بحری از معرفت سیاسی است که بسیار مجهول و ناشناخته مانده است. این متن قدسی و بسیار عجیب در نزد ما شیعیان فقط زیارت نامه ساده ای است که به نیت قرب و کسب ثواب قرائتش می کنیم و اگر خیلی شیعه باشیم! این عمل را بعد ازمحرم هم گاه گاهی تکرار می کنیم. برای گرفتن حاجت چلّه زیارت می گیریم و آن را با اشک و سوز قرائت می کنیم. زیارت عاشورا برای ما متنی است که برخی اشخاص را که هزارو چهارصد سال پیش مرده اند را نفرین می کنیم و برخی را حمد و ثنا و ستایش می نماییم و فقط همین و بس!

بارهای بار ذهن مرا فضائل قرائت زیارت عاشورا درگیر کرده است. برایم همیشه سوال بود چرا قرائت این زیارت نامه اجری چون شهادت در رکاب اباعبدالله (ع) را دارد، چرا سفارش شده در روز غدیر و اعیاد شعبان و شب قدر و تمام مناسبت های شیعی آن را قرائت کنیم. انگار نه انگار که این متن مرثیه یک فاجعه در طول تاریخ بشر باشد.

زیارت عاشورا و قرائتش در عید نیمه شعبان که وقت سرور و شادی است و یا قرائتش در شب قدر که شبی به ظاهر متفاوت از عاشورا است. در اعمال تمام روزهای هفته سفارش کرده اند زیارت عاشورا I بخوانیم، در تمامی شب هایش هم. انگار این زیارت نامه نمود یک مشی فکری است که باید دائم و دائم مرور شود، جلوی چشم باشد، در آن تفکر و تعمق شود.

«اللهم جعل محیای محیا، محمد و آل محمد و مماتی، ممات محمد و ال محمد؛ الهم اجعلنی عندک وجیها بالحسین علیه السلام فی الدنیا و آلاخره، الهم العن اول ثم الثانی ثم الثالث …» در تمام این عبارت رمز و رازی نهفته است.

در این زیارت ما از گروهی برائت می جوییم که به ظاهر به تاریخ پیوستگانند. آنها را لعن می کنیم. امّا با یک پسوند بسیار قابل تأمل … «الی یوم القیامه» … خدایا لعن کن فلان شخص را و یا فلان گروه را تا روز قیامت.سوال اینجاست که اگر مراد فقط لعن در برهه ای از تاریخ است چرا لفظ «الی یوم القیامه» به کار برده می شود؛ یعنی تا روز قیامت.

پای درس یکی از بزرگان علوم اسلامی، حقیقی شنیدم که مأمون از حضرت رضا .ع. می پرسد که اسلام ناب را بر من عرضه کنید. امام نامه مفصلی می نویسند و از معاد و نبوت و … می نویسند، امّا در پایان نامه جمله بسیار قابل تأملی می فرمایند. ایشان می فرمایند خلاصه و چکیده تمام این حرفهایم و تمام اسلام ناب این است:«برأئة عن ابوموسی اشعری و حزبه الی یوم القیامه». تمام اسلام ناب خلاصه در این جمله است: بیزاری جستن از خط فکری ابوموسی اشعری تا روز قیامت.

حضرت نمی فرمایند درهمان مقطعی که آن ظلم را به حضرت امیر(ع) و اسلام کرد، می فرمایند:نفرین بر این خط فکری در تمامی طول تاریخ و نفرین بر پیروان این راه در تمامی زمان ها و اعصار.

ابوسفیان را در زیارت عاشورا لعن می کنیم در حالی که او در روز عاشورا نبوده است. اصلا آن زمان را درک نکرده. اسم او در کنار عبیدالله بن زیاد و شمر و ابن سعد و … ذکر می شود، در کنار کسانی که در روز عاشورا شمشیر کشیدند علیه فرزند پیامبر. چرا؟ او کیست؟ چه کرده؟

ابوسفیان کسی است که خط فکری التقاطی و منحرف را در اسلام کلید می زند و پشت پرده تمام تحولات بعد از رحلت پیامبر(ص) است. او کسی است که تا دقیقه نود علیه پیامبر شمشیر کشید و از بت ها دست برنداشت. تمام توانش را خرج کرد تا اسلام را با شمشیر و پول نابود کند،اما موفق نشد. در روز فتح مکّه که شمشیر اسلام روی گردنش می نشیند، تسلیم می شود در حالی که تا آخرین نفس علیه اسلام پیکار کرده است.