نقش استعمار اروپایی بر فجایع زیست محیطی

اخیرا دانشمندان، جغرافیدانان، مورخان و باستان شناسان با یکجا کردن تجارب و شواهد موجود، کشف کرده اند که دگرگونی های زیست محیطی اوایل دوران مدرن بسیار ژرف تر از آن هستند که تاکنون فکر می شد.

گروه غرب از نگاه غرب خبرگزاری فارس: بسیاری از ما فکر می کنیم که تغییرات زیست محیطی سریع، بحرانی اصالتا مدرن است. امروز دمای هوا رشدی سرسام آور پیدا کرده، خاک های قابل کشاورزی در حال شسته شدن است، جو زمین دستخوش تغییراتی شده، جنگل ها در حال عقب نشینی اند، آفت کش ها در حال عقیم کردن زمین های زراعی هستند، کودهای شیمیایی  آبراهه ها را انباشته اند و تنوع زیستی زیر تاخت و تاز جوامع صنعتی شده و انباشته از جمعیت در حال کاهش یافتن است. برخی از این تغییرات واقعا جدید هستند. اما خیلی های دیگر ریشه های عمیقی در گذشته های دور در اوایل دوران مدرن و سال های بین حدود 1400 تا 1800 دارند؛ سال های که بخش عمده ای از جهان  وارد روندی شد که به شکل فعلی آن انجامید. اخیرا دانشمندان، جغرافیدانان، مورخان و باستان شناسان  با یکجا کردن تجارب و شواهد موجود، کشف کرده اند که  دگرگونی های زیست محیطی اوایل دوران مدرن بسیار ژرف تر از آن هستند که تاکنون فکر می شد.

هیچ یک از تغییرات زیست محیطی  گسترده تر از تغییراتی نبودند که در نتیجه بهره کشی کاشفان و استعمارگران اروپایی به وجود آمد. از استرالیا تا کوبا اروپاییان در سرزمین هایی فرود آمدند که مدت ها از «دنیای قدیم» جدا و دور افتاده بودند. کشتی های اروپایی گیاهان و جانواران را با خود به این سرزمین های بردند و بدن اروپاییان باکتری ها و ویروس هایی را با خود حمل کردند که تا آن زمان هیچ کدام فراتر از اورآسیا یا آفریقا منتشر نشده بودند. وقتی این ارگانیسم ها به این سرزمین ها رسیدند، با سرعتی چنان تکان دهنده در اکوسیستم ها و اجتماعات انسانی تکثیر شدند که تا پیش از آن هرگز تجربه نکرده بودند.

پیامدهای این اتفاق معمولا فاجعه بار بود. مثلا در آمریکا ویروس های عامل آبله و سرخک جمعیت  بومی ساکن در به اصطلاح «خاک بکر» یعنی جمعیت هایی که تا آن زمان هیچ تجربه ای درباره این ویروس ها را نداشتند، از روی زمین محو کردند. تا قرن هفدهم ده ها میلیون نفر جان باخته بودند. خود مهاجران اروپایی  نیز مستقیما با خشونت های جنایت بار و مجبور کردن بازماندگان به  دست برداشتن از اراضی خود و تن دادن به کار اجباری، بر شمار این مرگ و میرها افزودند.

با این حال هرچند برخی از گونه های فراوانی که اروپاییان از روی قصد یا ناخواسته با خود آورده بودند موفقیت اندکی برای حیات در آن اکوسیستم های ناآشنا داشتند، شمار بسیاری از آنها  به سرعت از گیاهان و حیوانات بومی پیشی گرفت. با توجه به غذای فراوان، رقابت اندک، شکارچیان اندک یا جای پای اکولوژیک بهره برداری نشده، جمعیت گیاهان و حیوانات می توانستند با سرعت تکان دهنده ای تکثیر شوند. برای مثال فقط یک جفت موش نر و ماده  می توانند جمعیتی بیشتر از 17 میلیون موش را تنها ظرف سه سال تولید کنند.

همینطور که موش ها و سایر جانداران خاک آمریکا را در می نوریدند، با قدرت این محیط ها را بیشتر شبیه مکان هایی می کردند که مهاجران پشت سرشان در اروپا جا گذاشته بودند. بیشتر آنها بزرگ ترین موفقیت را در مکان هایی داشتند که مهاجران نقش فعالی در آنها ایفا می کردند. با مختل یا نابود کردن شیوه های بومی  اکوسیستم های بارور این محیط ها، الگوهای اروپایی استفاده از زمین، شکار یا اقامت در مقیاسی وسیع که به طور قانونی هنجارسازی می شد و همچنین متصل شدن به شبکه های در حال جهانی شدن تامین کالا، مهاجران نسبت به گونه های بومی دست بالا را پیدا کردند. تا قرن نوزدهم اروپاییان و متحدان غیرانسانشان  اکوسیستم های زنده و پر تحرک و اجتماعات متنوعی را که در سال 1942 به کریستف کلمب خوش آمد گفته بودند، از درون تهی کردند.

دانشمندان و جغرافیدانان به این نتیجه رسیده اند که شمار مرگ و میرها با چنان سرعت در سطح امریکا افزایش پیدا کرده که موجب سرد شدن آب و هوا شده است. با جان باختن میلیون ها تن، احتمالا گیاهان وحشی به طور ناگهانی مزارع و بوته زارهای رها شده را مورد تصرف قرار دادند. به خصوص گسترش جنگل های استوایی توانسته است میزان بسیار زیادی از دی اکسید کربن را از جو زمین خارج کند: دقیقا برعکس اتفاقی که امروز در حال رخ دادن است، گرچه در مقیاسی بسیار کوچک تر.

اگر هم مرگ میلیون ها تن در سطح دنیای جدید در سرد شدن هوا نقشی نداشته باشد، دست کم تغییرات طبیعی در سیستم آب و هوای زمین را که مدت ها در جریان بوده تشدید کرده است. فعالیت خورشید در اتفاقی که از قرن سیزدهم آغاز شده بود اندک اندک کاهش یافته و با تغییراتی متوسط در مدار زمین، از کمیت انرژی خورشیدی که تابستان ها به نیمکره شمالی می رسید کاسته است. فوران های آتشفشانی – که در اواخر قرون وسطی اتفاق نسبتا نادری بود – اکنون مکررا دی اکسید سولفور را وارد جو زمین می کردند که در آنجا با آب واکنش نشان می دادند و لایه هایی سرد را در برابر نور خورشید به وجود می آوردند. کاهش دما چرخه های بازخوردی را در خاک و یخ دریا آغاز کردند که جرقه اولیه تغییرات عمیقی را در گردش اقیانوس ها و اتمسفر زده است. برخی مکان ها مرطوب تر شده اند و برخی مکان ها خشک تر و این اغلب یا به دلیل باران های موسمی بوده یا خشکسالی های تعیین کننده.

این شروع عصر یخبندان کوچک بوده، دوره ای پیچیده از سرد شدن آب و هوا که بر کشورهای مختلف تاثیرات متفاوتی برجا گذاشت، اما در واقع اتفاقی جهانی بود و بازه زمانی بین قرن های شانزدهم تا هجدهم را در بر می گرفت. در سردترین دهه های عصر یخبندان کوچک دما در نیمکره شمالی احتمالا تا اواسط قرن بیستم بیشتر از یک درجه سانتی گراد پایین تر از حد متوسط آمده است. در مقایسه گازهای گلخانه ای منتشر شده به دست انسان اکنون دمای جهانی را نسبت به میانگین اواسط قرن بیستم، تا نزدیک به یک درجه سانتی گراد افزایش داده، گرچه  قطعا گرمای بیشتری در انتظار زمین است.

سرد شدن و پدیده های شدید آب و هوایی همرا با آن در اوایل دوران مدرن جوامع مختلف سراسر جهان، یا فصل های در حال طولانی شدن را کاهش داده یا مختل کرده است. در مواردی که کاهش محصولات کشاورزی بیشتر از چند سال طول کشیده، قیمت مواد غذایی افزایش یافته که معمولا گرسنگی به دنبال آن فرا رسیده است. از آنجا که بدن های دچار سوء تغذیه سیستم های ایمنی ضعیف تری دارند، معمولا به دنبال این گرسنگی، شیوع بیماری های اپیدمیک از راه رسیده است. از آنگولا تا روسیه امروزی، از هند تا چین میلیون ها نفر با مهاجرت از مناطق روستایی تحت فشار به این اتفاق واکنش نشان داده اند. با این حال مهاجرت موجب انتشار بیماری های مناطق روستایی در شهرها شده و بهبودی تولید کشاورزی را باز هم سخت تر کرده است. با افزایش شمار مرگ و میرها، تقاضا برای مواد غذایی و اعتراضات و قیام های ناشی از عدم امنیت رخ داده که با وجود حکومت های فاسد و بی لیاقت، غالبا رنج و محنت موجود را افزایش داده است. شورش ها در درون کشورها به زبانه کشیدن شعله تنش ها بین دولت ها کمک کرده و تقاضاها برای جنگ، باز هم منابع بیشتری را از روستاها خارج کرده است. به این ترتیب میلیون ها نفر در سطح دنیای قدیم جان خود را از دست دادند.

با این حال برخی اجتماعات و جوامع در مواجهه با عصر یخبندان کوچک انعطاف پذیر و حتی تطبیق پذیرتر بودند. برخی جوامع نیز در واقع از تاثیر این اتفاق بر محیط زیست منطقه ای و محلی خود منتفع شدند. مثلا جمعیت نسبتا اندک و دیکتاتوری شدید در دوران حکومت توکوگاوا در ژاپن، احتمالا در طول عصر یخبندان کوچک قحطی هایی را در سطح این کشور منتشر کرده است. در همین حال تغییرات در چرخش جریان های جوی، به کشتی های هلندی اجازه داده تا سریع تر خود را به بازارهای دور دست برسانند و به ناوگان کشتی های آنها در جنگ های دریایی مزیت های حیاتی بخشیده است. مخترعان هلندی اسکیت های یخی، موتورهای آتش و لوله آبپاش، ارابه های اسب ران، یخ شکن، بدنه های روغنکاری و تقویت شده کشتی ها برای عبور از دریاهای یخ زده و خیلی فناوری های دیگر را برای مقابله با واقعیت های زیست محیطی جدید ابداع کردند.

آیا بحران زیست محیطی قرن های اول دوران مدرن برای امروز ما آموزه ای در خود دارد؟ در واقع بله. بدترین بلایای زیست محیطی – همان بلایایی که مردمان بسیاری را به کشتن دادند – غالبا عامدانه از سوی دولت ها، شرکت ها و افراد تاراجگر دامن زده می شود. بوده اند جوامعی که از بلایای زیست محیطی گریخته اند، از بهره کشی استعماری نسبتا در امان بوده اند و در مواجهه با تغییر شرایط محیطی انعطاف پذیر بوده اند. ما آینده ای نامطمئن را در پیش رو داریم، اما مثل مردمان اوایل دوران مدرن، هم می توانیم کارهای زیادی در جهت تسهیل درد و رنج انسان ها در مواجهه با بلایای زیست محیطی انجام دهیم و هم تا حد زیادی بر شدت این رنج و محنت ها بیفزاییم.

نویسنده: داگومار دگروت (Dagomar Degroot)  استاد تاریخ محیط زیست در دانشگاه جرج تاون

منبع:  yon.ir/Kas6W 

انتهای پیام.