صراط عشق؛ مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری مجله ی فرهنگی، معرفتی، ادبی، هنری
فُطْرُس در روایات، فرشته‌ای رانده شده از درگاه الهی است که به هنگام ولادت امام حسین(ع) بال و پر خود را به قنداقه ایشان مالید و مورد بخشش خداوند قرار گرفت.
از وی با القاب «عَتیقُ الحُسَین» و «صَلصائیل» نیز یاد شده‌است.
برخی با معصوم دانستن فرشتگان، در سند این روایت تردید کرده‌اند.
شرح داستان
شیخ صدوق در کتاب امالی در حدیثی از امام صادق(ع) نقل می‌کند:[یادداشت ۱]
فُطرُس، یکی از فرشتگان حامل عرش در انجام وظیفه‌اش سُستی کرد، بالهایش شکسته و به جزیره‌ای در زمین تبعید شد.
وی ۷۰۰ سال به عبادت خدا مشغول بود تا امام حسین(ع) به دنیا آمد.
جبرئیل با هفتاد هزار فرشته جهت تبریک این میلاد به زمین نازل شدند، وقتی از کنار فطرس گذشتند او از علت نزول آنان جویا شد و از آنان خواست تا وی را با خود ببرند.
جبرئیل نزد پیامبر(ع) برای وی میانجیگری کرد.
با پیشنهاد پیامبر(ص)، فطرس خود را به قنداقه امام حسین(ع) مالید و خداوند بالهایش را بهبود بخشیده و او را به جایگاه اولیه‌اش بازگرداند.
وظیفه سلام رسانی
فطرس پس از بهبودی و عروج به آسمان به رسول خدا خبر از شهادت فرزندش حسین داده و می‌گوید به جبران این شفاعت، زیارت هر زائر و سلام و صلوات هر سلام دهنده‌ای را به امام حسین(ع) برساند.[۱]
سایر نام‌ها:
عتیق الحسین
در برخی روایات از فطرس به نام «عَتیقُ الحسین» یعنی: آزاد شده حسین یاد شده است.[۲]
گویا این لقب را خودش گذاشته است زیرا در دعایی می‌گوید:
«مَنْ مِثْلی وَ اَنا عَتیقُ الْحُسَینِ وَ اَبوهُ عَلِی بْنُ اَبی‌طالبٍ(ع) وَ اُمُّهُ فاطمةُ وَ جَدُّهُ رسول الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم.»[۳]
(ترجمه: چه کسی مثل من است، من آزاد شده حسینیم، حسینی که پدرش علی بن ابی‌طالب و مادرش فاطمه و پدربزرگش رسول خداست.)
در روایتی از ابن عباس، فطرس در بین فرشتگان به مولی الحسین شناخته می‌شود.[۴]
صلصائیل
مطابق بعضی از روایات، نام این فرشته «صَلْصائیل» بود.[۵]
در این گزارش، پیامبر(ص) در دعا برای شفای وی از این نام یاد می‌کند:
«اَللّهُمَّ اِنّی أسْألُکَ بِحَقِّ ابْنی الْحُسَینِ اَنْ تَغْفِرَ لِصَلْصائیلَ خَطیئَتَهُ وَ تَجْبُرَ کَسْرَ جَناحَهُ وَ تَرُدَّهُ اِلی مَقامِهِ مَعَ الْمَلائِکَةِ الْمُقَرَّبینَ»
(ترجمه: خدایا! به حقّ پسرم حسین(ع) از درگاهت می‌خواهم که گناه صلصائیل را بخشیده و بال و پرش را سلامت بخشی و او را به مقام (نخستینش) به فرشتگان مقرّب بازگردانی.[۶])
فطرس در دعا
داستان فطرس از شهرت زیادی برخودار است و کتاب‌های دعا مانند مفاتیح الجنان در دعای روز سوم شعبان از وی یاد کرده و آورده‌اند:
«وَ عَاذَ فُطْرُسَ بِمَهْدِهِ فَنَحْنُ عَائِذُونَ بِقَبْرِهِ مِنْ بَعْدِهِ نَشْهَدُ تُرْبَتَهُ وَ نَنْتَظِرُ أَوْبَتَهُ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِین».
برتری امامان بر فرشتگان
علامه مجلسی در بحار الانوار بابی با عنوان «برتری پیامبر(ص) و اهل بیت بر فرشتگان» آورده
و یکی از دلایل این برتری را داستان فطرس دانسته است.[۷]
به گفته شهید مطهری داستان فطرس رمزی است از برکت وجود سیدالشهدا که بال شکسته‌ها با تماس به او صاحب بال و پر می‌شوند. افراد و ملتها اگر به راستی خود را به گهواره حسینی بمالند از جزایر دور افتاده رهایی می‌یابند و آزاد می‌شوند.[۱۵]
فطرس در اشعار فارسی و عربی
علی بن حمّاد یکی از شعرای قرن چهارم است، وی مرثیه گوی اهل بیت بوده و در شعری که در عزای امام حسین(ع) سروده نام فطرس را آورده است.
فیک من لاذ فطرس فترقّی
بجناحی رضی و کان حسیرا[۱۶]
آیتی بیرجندی نیز گفته:
فُطْرُس سلام ما را برسان چون که بگذری
بر تربت مطهّر سلطان کربلا
این چند بیت تحفه مور است و «آیتی»
کآورده است نزد سلیمان کربلا[۱۷]
پانویس
ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۶۶.
مسعودی، اثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۱۶۴؛ طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۰
الحسینی المدنی، تحفة الأزهار، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲
الحسینی المدنی، تحفة الأزهار، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۳۲
خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۴۴۱؛ قمی، الأنوار البهیة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۳
مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۲۵۹؛ قمی، الأنوار البهیة، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۳
مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۸، ص۳۷۶.
صفار، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی الله علیهم، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۸.
جوادی آملی، پرسش و پاسخ‌ها در محضر آیت الله جوادی آملی، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۸۸
قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۶، ص۲۸۳.
طباطبائی، المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۹، ص۵۶۲.
مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۵۸ش، ج۴، ص۲۸۰.
جوادی آملی، پرسش و پاسخ‌ها در محضر آیت الله جوادی آملی، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۸۸ -۷۸
طیب، اطیب القرآن ج۱، ص۵۱۱
مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۵۸ش، ج۱۷، ص۵۶۴
دانشنامۀ شعر عاشورایی، محمد زاده،ج۱، ص:۱۸۵
دانشنامۀ شعر عاشورایی، محمد زاده،ج۲، ص:۱۱۳۱
یادداشت‌ها
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یحْیی الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یحْیی بْنِ عِمْرَانَ الْأَشْعَرِی قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَی بْنُ عُمَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ صَبَّاحٍ الْمُزَنِی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ شُعَیبٍ الْمِیثَمِی قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ(ع) یقُولُ إِنَّ الْحُسَینَ بْنَ عَلِی(ع) لَمَّا وُلِدَ أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ جَبْرَئِیلَ أَنْ یهْبِطَ فِی أَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ فَیهَنِّی رَسُولَ اللَّهِ(ص) مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ جَبْرَئِیلَ قَالَ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَمَرَّ عَلَی جَزِیرَةٍ فِی الْبَحْرِ فِیهَا مَلَكٌ یقَالُ لَهُ فُطْرُسُ كَانَ مِنَ الْحَمَلَةِ بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی شَی‌ءٍ فَأَبْطَأَ عَلَیهِ فَكَسَرَ جَنَاحَهُ وَ أَلْقَاهُ فِی تِلْكَ الْجَزِیرَةِ فَعَبَدَ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی فِیهَا سَبْعَمِائَةِ عَامٍ حَتَّی وُلِدَ الْحُسَینُ بْنُ عَلِی(ع) فَقَالَ الْمَلَكُ لِجَبْرَئِیلَ یا جَبْرَئِیلُ أَینَ تُرِیدُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْعَمَ عَلَی مُحَمَّدٍ بِنِعْمَةٍ فَبُعِثْتُ أُهَنِّئُهُ مِنَ اللَّهِ وَ مِنِّی فَقَالَ یا جَبْرَئِیلُ احْمِلْنِی مَعَكَ لَعَلَّ مُحَمَّداً(ص) یدْعُو لِی قَالَ فَحَمَلَهُ قَالَ فَلَمَّا دَخَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِی(ص) هَنَّأَهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنْهُ وَ أَخْبَرَهُ بِحَالِ فُطْرُسَ فَقَالَ النَّبِی(ص) قُلْ لَهُ تَمَسَّحْ بِهَذَا الْمَوْلُودِ وَ عُدْ إِلَی مَكَانِكَ قَالَ فَتَمَسَّحَ فُطْرُسُ بِالْحُسَینِ بْنِ عَلِی(ع) وَ ارْتَفَعَ فَقَالَ یا رَسُولَ اللَّهِ أَمَا إِنَّ أُمَّتَكَ سَتَقْتُلُهُ وَ لَهُ عَلَی مُكَافَاةٌ أَلَّا یزُورَهُ زَائِرٌ إِلَّا أَبْلَغْتُهُ عَنْهُ وَ لَا یسَلِّمَ عَلَیهِ مُسَلِّمٌ إِلَّا أَبْلَغْتُهُ سَلَامَهُ وَ لَا یصَلِّی عَلَیهِ مُصَلٍّ إِلَّا أَبْلَغْتُهُ صَلَاتَهُ ثُمَّ ارْتَفَعَ. امالی شیخ صدوق،مجلس ۲۸
منابع
سید بن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال(ط- القدیمة)، تهران، دار الكتب الإسلامیة، ۱۴۰۹ق.
ابن قولویه، جعفر بن محمد، كامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویة، ۱۳۵۶ش.
ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الكبیر، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۹ق.
جوادی آملی، عبدالله، پرسش و پاسخ‌ها در محضر آیت الله جوادی آملی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۵ش.
خصیبی، حسین بن حمدان، الهدایة الكبری، بیروت، البلاغ، ۱۴۱۹ق.
شیخ صدوق، محمد بن علی، الأمالی، تهران، كتابچی، ۱۳۷۶ش.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، قم، مكتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
الحسینی المدنی، ضامن بن شدقم، تحفة الازهار و زلال الانهار فی نسب ابناء الائمة الاطهار، تهران، دفتر نشر میراث مكتوب، ۱۳۷۸ش.
طبری آملی، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامة(ط- الحدیثة)، قم، بعثت، ۱۴۱۳ق.
طوسی، محمد بن الحسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.
اَللَّهُمَّ وَ هَبْ لَنَا فِي هَذَا الْيَوْمِ خَيْرَ مَوْهِبَهٍ وَ أَنْجِحْ لَنَا فِيهِ كُلَّ طَلِبَهٍ كَمَا وَهَبْتَ الْحُسَيْنَ لِمُحَمَّدٍ جَدِّهِ
خدايا! ببخش بر ما در اين روز بهترين بخشش را، و برآور براي ما هر خواسته اي را، چنان كه حسين را به محمّد جدّش بخشيدي،
وَ عَاذَ فُطْرُسُ بِمَهْدِهِ فَنَحْنُ عَائِذُونَ بِقَبْرِهِ مِنْ بَعْدِهِ نَشْهَدُ تُرْبَتَهُ وَ نَنْتَظِرُ أَوْبَتَهُ آمِينَ رَبَّ الْعَالَمِينَ
و فطرس به گهواره اش پناهنده شد، و ما پناهنده به مزار اوييم پس از شهادتش، بر تربتش حاضر مي شويم و بازگشتش را انتظار مي كشيم، آمين اي پروردگار جهانيان.