پهلوی؛ اولین حکومت دست‌نشانده خارجی در سراسر تاریخ ایران

هر چه قوای رضاخان میرپنج به تهران نزدیک‌تر می‌شد دامنه این شایعات وسعت بیشتری می‌گرفت تا اینکه خبر سید ضیاءالدین طباطبائی که محرمانه از شهر خارج شده و در شاه‌آباد به رضاخان پیوسته بود، در شهر پیچید و همه را به وحشت انداخت. در این اوقات سپهدار اعظم نخست‌وزیر بود. به محض اینکه این خبر را شنید خود را به محمدحسین میرزای ولیعهد که در عمارت گلستان اقامت داشت، رسانید و او را از جریان امر مطلع ساخت. ولیعهد هم شبانه با لباس مبدل از بیراهه خود را به احمدشاه که در قصر سلطنتی دوشان تپه بود، رسانیده و او را از حادثه‌ای که در حال وقوع بود باخبر ساخت. شاه و نخست‌وزیر مصمم شدند هیاتی به اردوگاه قزاق‌ها بفرستند و مقصود رضاخان را جویا شوند. سرانجام قرار شد که کلنل ولزی هایک، افسر ستاد انگلیسی را هم به‌عنوان ناظر بی‌طرف با این هیات همراه کنند. کلنل انگلیسی ضمن یادداشت‌های خود در این باره می‌نویسد: «هیات با حالتی مشوش از تهران حرکت کرد و به جانب شاه‌آباد به راه افتاد. پس از مدتی که به سرعت راه پیمودیم از دور اردو نمایان گردید. همه اندیشناک بودند از اینکه قزاقان از آنها چگونه پذیرایی خواهند کرد؛ در این ضمن یک افسر قزاق به هیات نزدیک شد و سلام نظامی داد و پرسید: چه می‌خواهید؟ گفتند می‌خواهیم رضاخان میرپنج را ملاقات کنیم…. رضاخان منم، آیا فرمایشی هست؟ آنگاه مهلت جواب به آنها نداده گفت: دیگر کاسه ما لبریز شده، کاری خواهم کرد که زمام امور را کسانی دیگر که شایستگی این کار را داشته باشند در دست بگیرند… . یکی از اعضا گفت: این سخن شامل وزیر جنگ می‌شود که باید به کیفر اعمال خود برسد، حضرت اشرف-رئیس الوزرا- قطعا احتیاجات و تمایلات جنابعالی و قزاق را محترم خواهد شمرد. رضاخان با چهره‌ای خشمگین به او نگریست و گفت: من یک رئیس‌الوزرا بیشتر نمی‌شناسم و آن هم آن شخص[سید ضیاء] است… .»ضعف حکومت، ترس رجال سیاسی و برنامه‌ریزی دقیق و پیچیده انگلیسی‌ها موجب شد کودتاگران به آسانی تهران بی‌دفاع را اشغال کنند. در آن زمان مسئولیت امنیت و حفظ پایتخت بر عهده نیروهای ژاندارمری و شهربانی بود که اتفاقا فرماندهی هر دو بر عهده سوئدی‌ها بود که مسلما حاضر نبودند به خاطر دفاع از مردم تهران جان خود را به خطر بیندازند. ملک‌الشعرای بهار درباره قوای ژاندارم می‌نویسد:«وقتی خبر رسید نیروی قزاق به سوی تهران حرکت کرده‌اند، قوای ژاندارم غروب از شهر خارج شد و در باغ‌شاه و یوسف‌آباد که محل استقرار آنها بود، موضع گرفته بودند. ولی افراد ژاندارم مسلح به تفنگ بی‌فشنگ بودند، معلوم شد روسای سوئدی واحدهای ژاندارمری با کودتاچیان همراه بودند… .»